بررسی انتقادی برخی گزینش ها و پیشنهادهای فروزانفر در متن مصحح کلیات شمس

بی­شک غزلیات شمس، اثر گران سنگ مولانا، یکی از بی­بدیل­ترین آثار عرفانی جهان است که برخلاف مثنوی جایگاه پژوهشی خود را آن گونه که باید، درنیافته ­است. پس از طبع فروزانفر اصولا پژوهش­ها و آثاری که به لحاظ متنی روی این اثر صورت گرفت، از دل آن برگرفته ­شد. اگر هم تصحیحی انجام شد، به هیچ وجه هم­بالای اثر مصحح فروزانفر نشد. اثری که گویا با بررسی نسخ بیشتر و تبارشناسی آن­ها نیاز به پژوهش­های گسترده­تری دارد تا طبعی شایسته ی آن ارائه شود. تصحیح فروزانفر باوجود اینکه یکی از بی­نظیرترین نمونه­های تصحیح در ادب فارسی است و محصول کاری تقریبا جمعی است؛ اما خالی از ایراد نیست. ایرادهای این تصحیح جدای از بحث نسخه­شناختی و چگونگی بهره­وری از نسخ (روش تصحیح) در دو دسته می­گنجد: دسته ی اول معطوف به گزینش­های فروزانفر است. بی­توجهی فروزانفر به برخی از زیرساخت­های مضمون ساز مانند زیرساخت­های روایی و تصویری باعث گزینش­های غلط، در برخی از موارد شده­ است.­ ازقضا گزینش غلط معنای بیت را نیز فاسد و مهمل گردانیده ­است. توجه به نسخه بدل­ها وجوهی را پیش رو می­گذارد که با توجه به بررسی­های جانبی اصالتی بیشتر نسبت به وجه موردگزینش فروزانفر دارد و معنا و فضای بیت را روشن می­کند. در برخی موارد نیز فروزانفر مواردی را که مهمل و سقیم هست، با نشانه ی «ظ» که گویا حدس ایشان یا نسخی معرفی نشده است، پانوشت گردانیده­ که شایسته ی بررسی است. دسته ی دوم ایرادات که در نگاه اول ایرادات تصحیحی می­نماید؛ درحالی که بیشتر مطبعی و حتی نگارشی است و چندان محل توجه این پژوهش نیست. 

کلیدواژه ها:

تصحیح ، تصویر ، فروزانفر ، کلیات شمس ، متون روایی