عقل در علوم الهی و علوم بشری (بررسی نظریه میرزا مهدی اصفهانی درباره عقل انسانی)

عقل و تعقل از نگاه آیات و روایات اهمیت بسیاری دارد و بدون تردید در کنار منابع نقلی، نقش بیبدیلی در کشف حقایق و معارف دینی ایفا می کند. لیکن در اینکه حقیقت عقل چیست و سلوک عقلی در کشف معارف دینی چگونه است، دیدگاههای گوناگونی وجود دارد. بر اساس نظریه میرزا مهدی اصفهانی، عقل مورد اهتمام آیات و روایات، با عقل مورد استفاده در علوم بشری و فلسفی متفاوت است و آنچه در تحصیل معارف الهی راهگشاست، عقل الهی است. اما عقل بشری که از قوای نفس انسانی به شمار میآید و محصول آن علوم حصولی است، جز اینکه سبب حجاب و حرمان از معارف دینی شود، اثر دیگری ندارد. مقصود از عقل الهی در این نظریه، نوری است که خارج از حقیقت انسان است و از خصوصیاتش این است که ظاهر بالذات بوده، با نفس که ظاهر بالذات نیست، متحد نیست. در این نوشتار نخست به تبیین و تحلیل نظریه فوق پرداختهایم و سپس با ارزیابی ادله و اصل این دیدگاه نشان دادهایم ادله یادشده مثبت مدعا نبوده، اصل دیدگاه با اشکالهای عدیده و غیرقابل دفاع روبه روست

کلیدواژه ها:

عقل انسانی ، عقل الهی ، عقل بشری ، ظاهر بالذات ، میرزا مهدی اصفهانی