ارتقاء بهره وری آبیاری گندم در ایران (بخش اول: از دیدگاه سامانه آبیاری و مدیریت آب)

در بسیاری از کشورها مانند ایران، کشت آبی عامل اصلی تولید غذا بوده و آبیاری نقش کلیدی در افزایش تولید محصولات کشاورزی در ۵۰ سال گذشته داشته است. یکی از مشکلات بزرگ برای تولید گندم، کمبود منابع آب است. بنابراین ضرورت استفاده بهینه از منابع آب موجود و قابل استحصال و افزایش کارایی مصرف آب امری اجتناب ناپذیر است. آزمایش ها و تجارب نیم قرن اخیر در علم و فن آبیاری نشان داده است که تاثیر نهاده های مختلف از قبیل بذور اصلاح شده، کودهای شیمیایی، عملیات مناسب کاشت، داشت و برداشت هنگامی تاثیر مثبت و مناسب در رشد گیاه دارد که مدیریت آبیاری که شامل مجموعه اقداماتی است که آب را به مقدار مشخص و در زمان مورد نیاز در اختیار گیاه قرار می دهد، به نحو مطلوبی انجام شده باشد. طبق اصل پارتو، مناطقی که ۸۰ درصد کشت و تولید گندم (آبی و دیم) در آن ها انجام می شود، مناطق اصلی تولید گندم هستند. بر همین اساس، ۱۳ استان گلستان، کرمانشاه، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، همدان، اردبیل، لرستان، مرکزی، خوزستان، فارس، خراسان رضوی، کردستان و زنجان، به عنوان مناطق اصلی تولید گندم در ایران شناسایی شده و در این مطالعه نیز تمرکز اصلی بر روی این مناطق بود. تحلیل جامع بیانگر آن بود که وسعت پیشنهادی برای اجرای سامانه آبیاری موضعی نواری (تیپ) در سال زراعی ۱۴۰۰-۱۳۹۹، برابر ۷۵۰۰۰ هکتار بوده که ۵۳۵۲۳ هکتار (۷۱/۴ درصد) آن متعلق به ۱۳ استان اصلی تولیدکننده یا همان مناطق عمده تولید گندم است. همچنین نتایج نشان داد که کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی با توسعه روش آبیاری موضعی نواری در مناطق اصلی تولید گندم منجر به کاهش ۱۳۴/۱ میلیون مترمکعب آب کشاورزی می شود. هزینه اجرایی این راهکار بر اساس متوسط اجرای هر هکتار آبیاری موضعی ۴۰۰ میلیون ریال در سال ۱۴۰۰ نیز برابر ۲۱۴۰۹ میلیارد ریال می-باشد. در نتیجه به کارگیری سامانه نوین آبیاری به عنوان یک ابزار مدیریتی می تواند منجر به ارتقاء بهره وری آب گندم در کشور شود.

کلیدواژه ها:

شکاف بهره وری ، عملکرد بالقوه ، سامانه های نوین آبیاری ، بهره وری اقتصادی