طراحی سناریوی تغییر الگوی کشت جهت پایداری منابع آب در استان آذربایجانغربی با استفاده از سیستمهای پویا

چکیدهمقدمه: سوء­مدیریت و برداشت بی­رویه از منابع آب بویژه در بخش کشاورزی و اختصاص بیش از ۹۰٪ آب مصرفی در این بخش، بحران آب را تشدید کرده و ادامه این روند، در آینده فاجعه­ آور خواهد بود. تحقیق حاضر به بررسی تاثیر تغییر الگوهای کشت بر پایداری منابع آب و تولیدکشاورزی در استان آذربایجان­ غربی پرداخته است.روش­: این تحقیق با استفاده از رویکرد سیستم­های پویا دو زیرسیستم تاثیرگذار هیدرولوژی و اقتصادی رامدل­سازی کرده است و با استفاده از داده­ های آماری سالهای۱۳۷۰ تا ۱۳۹۸ متغیرهای اصلی تحقیق تا افق ۱۴۳۰ شبیه­سازی شدند. پس از کالیبراسیون مدل بوسیله الگوریتم ژنتیک ساده و آزمون مدل در شرایط حدی، سناریوهای الگوی کشت کنونی، الگوی کشت کم ­مصرف و الگوی کشت اقتصادی به مدل وارد شد و تاثیر سناریوها با استفاده از دو شاخص ارزشیابی، پایداری منابع آب زیرزمینی (SUI) و بهره ­برداری آب (WEI+)، ارزیابی گردید.یافته ­ها: نتایج نشان داد ادامه الگوی کشت کنونی سبب کاهش ۳۴/۹۳ درصدی حجم آب های زیرزمینی و ۲۰ درصدی موجودی آب های سطحی تا افق ۱۴۳۰ خواهد شد. درحالیکه الگوی کشت کم­مصرف  با کاهش ۸۸/۵۲ درصدی تقاضای آب کشاورزی با حذف محصولاتی با نیاز آبی بالا مثل (چغندر) و اختصاص سطح کشت به محصولاتی با نیاز آبی کمتر (جو و کلزا) و افزایش ۱۰٪ آیش اراضی، علاوه بر بهبود ۷۲/۵۳ درصدی بهره­وری آب، پتانسیل آب های زیرزمینی را تا ۶۹/۱۳ برابر و آب های سطحی موجود را تا ۴۵/۲ برابر افزایش خواهد ­داد. که در نهایت با تاثیر مثبت بر شاخص پایداری (SUI) و شاخص بهره­برداری آب (WEI+) سبب پایداری آب های زیرزمینی شده و کمترین استرس آبی را در افق ۱۴۳۰ ایجاد می­کند.نتیجه­ گیری: لازم است سیاست­های تغییر الگوی کشت، ضمن تداوم کشت محصولات استراتژیک در جهت کاهش بهره­برداری و پایداری منابع آب بر الگوی کشت محصولات کم­ مصرف آب تمرکز داشته باشد.

کلیدواژه ها:

پایداری منابع آب ، تغییرالگوی کشت ، تولید ، مدل سازی سیستم های پویا