سطح بندی و ارتقای شاخص های کمی و کارکرد سکونت در راستای برنامه ریزی راهبردی و پایداری مسکن شهری (مورد مطالعه: محله ارامنه منطقه ۷ شهرداری تهران)

مقدمهبه دنبال گسترش شهرنشینی و سرعت زیاد تغییرات در بافت های شهری به دلایل مختلف، کیفیت محیط سکونتی در نواحی شهری به شدت تنزل یافته است. از این رو، امروزه یکی از اهداف برنامه ریزی شهری، دستیابی به بیشترین مطلوبیت کیفیت محیط شهری و رضایت شهروندان در ابعاد مختلف است. در این میان، کاربری مسکن به عنوان مهم ترین و اصلی ترین کاربری شهری، نقش تعیین کننده ای در شکل گیری شهرها داشته و دارد. توجه به پایداری بخش مسکن به عنوان مهم ترین عنصر شهری در توسعه پایدار شهری، از اساسی ترین وجه آن شناخته می شود. امروزه مسکن به عنوان فضای زندگی با نیازهای گوناگون انسان در سطوح مختلف سروکار دارد و به دلیل ماهیت اقتصادی آن یکی از مقوله های اصلی جامعه شهری و روستایی به حساب می آید. در واقع مسکن در زمره حساس ترین و اساسی ترین بخش ها در برنامه ریزی توسعه اقتصادی و اجتماعی است و هرگونه تغییر در یکی از مولفه های اقتصادی، اجتماعی، یا سیاسی روی تحولات مسکن تاثیر می گذارد. بر این اساس، ایجاد پایداری در بخش مسکن و برنامه ریزی آن در راستای توسعه پایدار شهری، گامی مهم در کاهش ناپایداری های کنونی محسوب می شود. در این راستا، با توجه به نقش و جایگاه برنامه ریزی راهبردی در توسعه مسکن و ارتقای کارکرد سکونت محلات شهری؛ پژوهش حاضر در تلاش است تا به تعیین راهبردهای توسعه مسکن و ارتقا و کارکرد سکونت در منطقه ۷ شهر تهران بپردازد. مواد و روش هاپژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، از نوع تحقیقات توصیفی تحلیلی است. روش گردآوری اطلاعات مبتنی بر روش مطالعات اسنادی، کتابخانه ای و روش میدانی است. روش تجزیه و تحلیل داده و اطلاعات پژوهش حاضر، از روش های آماری توصیفی، تحلیلی و تجویزی استفاده شده است. در روش تجزیه وتحلیل جهت پردازش داده ها، رتبه بندی و سطح بندی شاخص های کمی و شاخص های کارکردی سکونت از نرم افزارهای EXCELL وGIS، برای محاسبه شاخص ها و شناسایی محله هدف برنامه ریزی و در روش تحلیلی از مدل SWOT برای به دست آوردن ضعف ها و قوت ها و شناسایی فرصت ها و تهدید های محله استفاده شده است. شاخص های مورد استفاده در پژوهش حاضر شامل: شاخص کمی مسکن و شاخص های کارکرد سکونت است.یافته هانتایج حاصل از تحلیل بررسی و تجزیه وتحلیل شاخص های مسکن و کارکرد سکونت در محلات منطقه ۷ نشان داد بیشترین مساحت مسکونی متعلق به محلات شاهد و کمترین مقدار به محله نظام آباد و محله امجدیه خاقانی، بیشترین کمبود واحد مسکونی به محله عباس آباد اندیشه و کمترین مقدار به محله بهار تعلق دارد. بیشترین تعداد ریزدانگی بافت در محله شاهد و کمترین مقدار به محله نیلوفر شهید قندی تعلق دارد. کمترین تعداد واحد مسکونی به محله نظام آباد، بیشترین تعداد خانوار به محله شاهد و کمترین تعداد به امجدیه خاقانی، بیشترین سرانه مسکونی به محله نیلوفر شهید قندی و کمترین مقدار به خواجه نظام الملک، بیشترین شدت کاربری مسکونی به محلات شاهد، خواجه نظام الملک و ارامنه و کمترین مقدار به مجیدیه دبستان، بیشترین تعداد تراکم ناخالص مسکونی به محله خواجه نظام الملک و ارامنه و کمترین تعداد به محله نیلوفر شهید قندی، بیشترین مقدار نفوذ ناپذیری به محله خواجه نظام الملک، بیشترین تعداد بافت درشت دانه به محله عباس آباد اندیشه و کمترین مقدار به محله دهقان گرگان، بیشترین تعداد مسکن ناپایدار به محله نیلوفر شهید قندی و کمترین مقدار به محله بهار، بیشترین بافت فرسوده متعلق به محله شاهد و کمترین مقدار به محله نیلوفر شهید قندی تعلق دارد. همچنین نتایج نشان داد هیچ یک از محلات منطقه به لحاظ شاخص های کارکرد سکونت، به جز در چند مورد در سطح مناسبی قرار ندارند. در ارتباط با سرانه شهری محله خواجه نظام الملک دارای بیشترین سرانه و محله کاج دارای کمترین سرانه شهری، در ارتباط با سرانه خدمات درمانی محله امجدیه خاقانی دارای بیشترین و محله ارامنه دارای کمترین سرانه شهری، در ارتباط با سرانه کاربری تجاری محله نیلوفر شهید قندی دارای بیشترین سرانه و محله ارامنه دارای کمترین سرانه، محله امجدیه خاقانی دارای بیشترین سرانه بهداشتی و محله ارامنه، مجیدیه دبستان، قصر حشمتیه دارای کمترین سرانه، محله سهروردی باغ صبا دارای بیشترین سرانه فضای سبز و محله بهار دارای کمترین سرانه، محله عباس آباد اندیشه دارای بیشترین سرانه کاربری حمل ونقل و پارکینگ و محله ارامنه دارای کمترین سرانه نسبت به سایر محلات قرار دارند. بر این اساس، چنین می توان نتیجه گرفت که قسمت های شرقی منطقه از سرانه های شهری کمتری برخوردار هستند. نتایج حاصل از رتبه بندی و سطح بندی های صورت گرفته محلات از نظر شاخص های مسکن و کارکرد سکونت نشان داد محله ارامنه در وضع نابسامانی به سر می برد.  نتیجه گیریدر پژوهش حاضر تلاش شد تا با استفاده از سطح بندی شاخص های کمی و کارکرد سکونت مسکن در منطقه ۷ شهرداری تهران و محله ارامنه، وضعیت پایداری مسکن در سطح محلات مورد بررسی و سنجش قرار گیرد. نتایج حاصل از یافته های پژوهش در ارتباط با بررسی شاخص های کمی مسکن محله ارامنه در میان محلات منطقه ۷ نشان داد محله ارامنه از نظر مساحت مسکونی در سطح زیاد و در رتبه ۳، از نظر سرانه مسکونی در رتبه ۹، از نظر تراکم ناخالص مسکونی در رتبه ۲، از نظر تعداد کل واحد مسکونی در رتبه ۳، از نظر تعداد خانوار در رتبه ۳، از نظر شدت کاربری مسکونی در رتبه ۱، از نظر کمبود واحد مسکونی در رتبه ۱۱، از نظر تعداد واحد مسکونی در رتبه ۴، از نظر تراکم نفر در واحد مسکونی در رتبه ۹، از نظر تعداد بافت ریزدانه در رتبه ۲، از نظر تعداد بافت درشت دانه در رتبه ۱۰، از نظر تعداد مسکن ناپایدار در رتبه ۳، از نظر نفوذناپذیری با نفوذ ناپذیری صفر در رتبه ۱۲، از نظر تعداد بافت خالی در رتبه ۱۴ نسبت به سایر محلات منطقه ۷ قرار دارد. همچنین نتایج حاصل از بررسی شاخص های کارکرد سکونت محلات منطقه ۷، محله ارامنه با سرانه شهری در رتبه ۵، از نظر سرانه مذهبی در رتبه ۱۰، از نظر سرانه فضای سبز در رتبه ۶، از نظر سرانه خدمات درمانی در رتبه ۱۴، از نظر سرانه آموزشی در رتبه ۱۴، از نظر سرانه ورزشی در رتبه ۱۴، از نظر سرانه حمل و نقل و پارکینگ در رتبه ۱۳، از نظر سرانه تجاری در رتبه ۱۴، از نظر سرانه بهداشتی در رتبه ۱۲، از نظر سرانه فرهنگی در رتبه ۸ نسبت به سایر محلات منطقه ۷ قرار دارد. نتایج مدل وزن دهی چندمعیاره الکتره تشکیل شده از شاخص های مسکن و کارکرد سکونت نشان می دهد این محله دارای چیرگی (صفر) با وزن (۱۱۱۹۱۲/۰) است که شاخص های نامساعد مربوط به کارکرد سکونت از قبیل کاربری مذهبی، ورزشی، حمل و نقل و پارکینگ و فضای سبز و کاربری تجاری که دارای رتبه بسیار ضعیف است و همچنین، ناپایداری مسکن، نفوذناپذیری بافت مسکونی و فرسودگی شدید در این محله باعث شده است.

کلیدواژه ها:

برنامه ریزی ، پایداری مسکن ، کارکرد سکونت ، محلات شهری ، محله ارامنه تهران