گونه شناسی موجودات عجیب در نسخه عجایب المخلوقات طوسی(قرن۶ه.ق)

نسخه­ی معروف عجایب المخلوقات و غرایب الموجودات (شگفتی های آفرینش) که توسط شمس­الدین محمد بن محمود بن احمد طوسی (قرن ۶ ه .ق) تالیف شده، شهرتی جهانی یافته است. نگار­ه­های موجود در این نسخه به لحاظ اینکه با محوریت موجودات عجیب تصویر شده است، مورد مناسبی برای مطالعه گونه­شناسی این موجودات است. هدف از این تحقیق، ابتدا معرفی نسخه عجایب المخلوقات طوسی (قرن ۶ه.ق) و سپس دسته­بندی گونه­های مختلف موجودات در نگاره­های این نسخه بوده است. به علت تخیل به کار گرفته شده در عناصر تصویری موجود در نسخه مورد نظر، نگاره­ها دارای دقایق و ظرایف ویژه­ای هستند، که آن­ها را، نیازمند توجه و تحلیل دقیق کرده است. از این رو در این پژوهش، پس از معرفی نسخه و نگاره­های آن، تلاش شده، براساس نوع عناصر تصویری، گونه­های مختلف نگاره­ها دسته بندی شده و در جدولی معرفی شوند. بر همین مبنا، این مقاله به دنبال بررسی این موضوع بوده است که آیا نگاره­های این نسخه، قابلیت گونه­شناسی دارند؟ و در پی پاسخ به این سوال است: در نسخه عجایب المخلوقات طوسی (قرن۶ ه.ق)، چندگونه از موجودات عجیب وجود دارد؟ روش تحقیق، توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای- اسنادی است. روش تجزیه و تحلیل آثار بر مبنای مطالعات کیفی و از حیث هدف، بنیادین است. نتایج کلی تحقیق بر این امر اذعان دارندکه تصاویر موجود در این نسخه در ۶ گونه­ی موجودات عجیب تقسیم­بندی شده است. یافته های آن موجودات عجیب در دو شاخه ترکیبی و تلفیقی قرار می گیرند. موجودات ترکیبی دارای چهار گونه است. شامل : ۱- پیکرگردانی انسانی ۲- پیکرگردانی حیوانی ۳- گیاهی ۴- صور افلاک است که البته این دسته­بندی­ها خود به دسته­بندی جزئی­تری تقسیم شده است. همچنین موجودات تلفیقی شامل دوگونه ۱- قصص قرآنی و روایات الهی ۲-موجودات عجیب و غرب (تلفیقی) اژدها، سیمرغ، دیو و فرشته تقسیم ­بندی شده است.

کلیدواژه ها:

Aja'ib al-Makhluqat ، Shams al-Din Muhammad ibn Mahmud ibn Ahmad Tusi ، Strange creatures ، Typology ، عجایب المخلوقات ، شمس الدین محمد بن محمود بن احمد طوسی ، موجودات عجیب و غریب ، گونه شناسی.