سازوکارهای پیشگیری از شکنجه و مجازاتها یا رفتارهای ظالمانه، غیر انسانی و تحقیرکننده در پرتو پروتکل ۱۸ دسامبر ۲۰۰۲ م.

هیجده سال پس از انعقاد کنوانسیون منع شکنجه، جامعه بین المللی تصمیم گرفت که پروتکلی را تصویب و به کنوانسیون مزبور منضم نماید که هدفش پیشگیری از ارتکاب جرم شکنجه است. البته پیشگیری پدیده جدیدی نیست، اما رویکرد به آن جدید می نماید. اگر در گذشته، پیشگیری بر شناخت شخصیت مجرم مبتنی بود، امروز بر مبنای قربانی و بزه دیده استوار است. در این رویکرد، کنترل و ابتکار جای مجازات را گرفته است. پروتکل مصوب ۲۰۰۲ م. نیز با این رویکرد در صدد پیشگیری از ارتکاب جرم شکنجه می باشد. پروتکل مزبور برای دست یابی به این مهم به پیش بینی دو دسته سازوکار مبادرت کرده است که دسته نخست از سوی خود پروتکل در قالب «زیرکمیته پیشگیری از شکنجه» ایجاد می شود، در حالی که سازوکارهای دسته دوم در قالب نهاد یا نهادهای ملی باید از سوی دولتهای عضو پروتکل ایجاد گردد. انعقاد این پروتکل، به ویژه ایجاد زیرکمیته پیشگیری از شکنجه، اعمال غیرانسانی و تحقیرکننده، نشان می دهد که صرف وجود کمیته منع شکنجه که بر اساس معاهده ۱۹۸۴ نیویورک به وجود آمده است، برای جلوگیری از ارتکاب جرم شکنجه کافی نیست و جامعه بین المللی نیز تمایل دارد که از وقوع این جرم تا جایی که امکان دارد، جلوگیری کند. از آنجا که ارتکاب این جرم، حسب مورد می تواند جنایت جنگی یا جنایت علیه بشریت لحاظ گردد، باید گفت که ممنوعیت آن در زمره قواعد آمره حقوق بین الملل قرار دارد و ارتکاب آن به هر علتی، مسئولیت بین المللی کیفری مرتکب یا مرتکبان آن را در پی دارد. این مسئولیت نیز فارغ از مقام و موقعیت مرتکب یا مرتکبان بر آنان تحمیل می گردد؛ به عبارت دیگر، مقام و منزلت سیاسی، اجتماعی و... سبب تبری از مسئولیت مباشر یا مباشران جنایت شکنجه نمی شود.

کلیدواژه ها:

شکنجه ، کمیته پیشگیری از شکنجه ، زیرکمیته منع از شکنجه ، پیشگیری ، سازوکار ، صلاحیت ، جرم