طراحی و تحلیل رژیم جریان مطلوب اکولوژیکی رودخانه زرین گل با استفاده از روش های هیدرولوژیکی و مدل اکوهیدرولیکی شبیه سازی زیستگاه

در مطالعات برنامه ریزی توسعه پایدار منابع آب در حوضه های آبخیز، درک، توصیف و طراحی رژیم جریان، نقش مهمی در برقراری تعادل فرآیندهای هیدرولوژیکی و اکولوژیکی و تداوم حیات اکوسیستم های رودخانه ای دارد. جریان اکولوژیکی پایه و اساس حفاظت از زیستگاه ماهیان رودخانه ای و از ارکان مدیریت اکوسیستم رودخانه است که بایستی به رسمیت شناخته شود، اما بدان اهمیت خاصی داده نمی شود. پایش جریان زیست محیطی در طول رودخانه ، برای اطمینان از انتقال و توزیع جریان مطلوب اکولوژیکی مورد نیاز به اکوسیستم های آبی پایین دست، ضروری است. از این رو در پژوهش حاضر به منظور ایجاد شرایط پایدار اکولوژیک در رودخانه زرین گل استان گلستان، طی محاسبات گام به گام تحلیل اکوهیدرولیکی زیستگاه گونه سیاه ماهی Capoeta gracilis (Keyserling, ۱۸۶۱) و تحلیل جریان اکولوژیکی با استفاده از روش های هیدرولوژیکی تنانت و انتقال منحنی تداوم جریان و مدل شبیه سازی زیستگاه، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد با انجام شبیه سازی هیدرولیکی و آنالیز سری زمانی دبی- فیزیک زیستگاه با استفاده از منحنی های شاخص مطلوبیت، محدوده رژیم جریان موردنیاز برای تامین پتانسیل اکولوژیکی زیستگاه گونه شاخص، بین ۴۹/۲ و ۵۸/۰ مترمکعب برثانیه به ترتیب در ماه های فروردین و آبان، با میانگین دبی سالانه ۲۵/۱ مترمکعب برثانیه (معادل ۵۹ درصد جریان طبیعی رودخانه) می باشد. همچنین مقایسه میزان تخصیص آب برای تامین جریان زیست محیطی با روش تنانت در رودخانه مورد مطالعه نشان داد، کمبود جریان در فصول تابستان و زمستان (جریان رودخانه کمتر از جریان زیست محیطی است) مشاهده می شود. در نهایت این نتیجه به عمل آمد که روش های دیگر تامین جریان زیست محیطی (انتقال منحنی تداوم جریان و شبیه سازی زیستگاه)، مقادیر بالاتر از ۳۰ درصد میانگین جریان سالانه را فراهم می کند، که محافظت بهتر جریان را برای زیستگاه رودخانه فراهم می کنند. بر اساس نتایج این مطالعه، توزیع مطلوبیت زیستگاهی در طول رودخانه زرین گل، تحت تاثیر پارامترهای هندسی، هیدرولیکی و میزان دبی جریان، بیانگر شرایط مطلوب زیستگاهی گونه سیاه ماهی در محدوده پایین دست و شرایط ضعیف در محدوده بالادست رودخانه می باشد. در نهایت، رویکرد مدل اکوهیدرولیکی شبیه سازی زیستگاه، نسبت به روش های هیدرولوژیکی بسیار انعطاف پذیرتر بوده و می تواند برای تجزیه و تحلیل های میزان مطلوبیت زیستگاه ماهیان در مدیریت اکوسیستم رودخانه، مورد استفاده قرار گیرد.

کلیدواژه ها:

جریان زیست محیطی ، رودخانه زرین گل ، سیاه ماهی ، مساحت قابل استفاده وزنی ، مطلوبیت زیستگاه