نظم های سیاسی در فقه شیعه و ظرفیت سنجی آنها در خصوص مشارکت سیاسی

تشکیل حکومت دینی و تاکید بر رعایت موازین دین در جامعه، ذیل قرائت­های مختلفی از نظم سیاسی در فقه شیعه ارائه شده است. این قرائت­ها که در ادوار مختلفی بیان شده­اند، در قالب سه مدل اساسی قابل ارزیابی­اند. برخی از آنها مختص زمان حضور امام معصوم۷ است که می­توان از آن به نظم نبوت و امامت یاد کرد و برخی دیگر در زمان غیبت معصوم۷ توصیه شده­اند و مشتمل بر دو گونه قرائت نظم مردم­سالار و نظم مردم سالاری دینی اند. با وجود مستند بودن همه این قرائت­ها به مبانی و آموزه­های فقهی، اموری چون «حضور یا غیبت معصوم۷»، «تفاوت رویکرد اجتهادی»، «امکان تحقق رویکرد مطلوب حکومت دینی» و «اقتضائات شرایط جامعه» به این قرائت­ها تمایز بخشیده اند. این قرائت­ها که به شکل و گونه­ای خاص از حکومت حکم کرده­اند، مقتضی تمایز مشارکت سیاسی مردم در عرصه جامعه اند. در نظم نبوت و ولایت مشارکت سیاسی رویکردی مقبول دارد؛ لکن ساختار جامعه و حکومت موجود در زمان معصوم۷ مقتضی غلبه مشارکت سیاسی نخبگان بر مشارکت سیاسی توده­ها است. قرائت مردم­سالار از حکومت که در فقه سیاسی مشروطه بیان شده، فضای مشارکت سیاسی گسترده­ای فرا روی توده­ها قرار می­گیرد؛ لکن با آنکه قرائت مشروطه از مطلوبیت نسبی در برابر نظم سلطنت برخوردار است، نظم غایی شیعه محسوب نمی­شود؛ لذا رویکردهای مشارکتی این نظم سیاسی نیز در همین سطح قابل ارزیابی است. این درحالی است که نظم ولایت فقیه با قرائت مردم­سالاری دینی، علاوه بر حجیت و مطلوبیت، از رویکردهای مشارکتی گسترده­ای برای توده مردم و نخبگان برخوردار است و ظرفیت­های موجود در این قرائت بستری فراخ از مشارکت سیاسی را فرا روی توده مردم و نخبگان قرار می­دهد تا حکومت­ها بتوانند در راستای کارآمدی خویش از مشارکت حداکثری مردم و نخبگان در اداره امور جامعه بهره بگیرند.

کلیدواژه ها:

حکومت دینی ، مشارکت سیاسی ، نظم نبوت و امامت ، نظم مردم سالار ، نظم مردم سالاری دینی