ردپای داستان قرآنی ابراهیم(ع)در مژگان سیه حافظ

تاویل پذیری، یکی از بارزترین ویژگی های شعر حافظ، محسوب می گردد. در این میان، غزل ۳۵۴ با مطلع «به مژگان سیه کردی هزاران رخنه در دینم...»، از جمله غزلیاتی است که با نگاهی تاویلی، با داستان حضرت ابراهیم (ع) و اسماعیل(ع) در سوره صافات قابل تطبیق است. تعبیر «قصر حور العین» در غزل ۳۵۴ که برگرفته از آیات سوره صافات، ص، واقعه و رحمن است، نشانه، رد پا و پل ارتباطی است که از یک سو، ذهن مخاطب را با داستان حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) در سوره صافات پیوند می دهد و از سوی دیگر، میان ابیات غزل، بست و پیوند و هماهنگی ایجاد می کند. بر اساس این تاویل و تحلیل در می یابیم که حافظ، هنرمندانه و با زبان غزل، میان «قصر حور العین« و«قاصرات الطرف عین»، «فرهاد» و «ابراهیم»(ع)، «غوغای خیال خواب دوشین» و «یا بنی انی اری فی المنام انی اذبحک فانظر ما ذا تری»، رخنه در دین و «فراغ الی آلهتهم» و «ما تنحتون»، چشم بیمار و انی سقیم و... ارتباط واژگانی و معنایی ایجاد کرده است و در حقیقت، تعابیر، مضامین و بن مایه­ های اصلی غزل را از داستان قرآنی گرفته و آنها را با ساختار هنری و ادبی غزل هماهنگ کرده است و در نتیجه از خلال این تاویل از یک سو، مفهوم و معنای دیگرگون و جدیدی از مفردات، تعابیر و ابیات غزل می توان ارائه داد و از سوی دیگر میان ابیات غزل ارتباطی منطقی تر و وحدتی اندام وار می توان ایجاد کرد که فهم ابیات را آسان تر می کند.  در این مقاله ارتباط میان غزل و داستان قرآنی تبیین و تحلیل می گردد و در کنار دیگر معانی و شروحی که تاکنون از این غزل ارائه شده، تحلیل، ترجمان و تاویل دیگرگونی را به استناد اثرپذیری حافظ از آیات قرآن کریم، نشان داده می شود.   :

کلیدواژه ها:

قرآن کریم ، ابراهیم(ع) ، اسماعیل(ع) ، حافظ ، حور عین ، تاویل پذیری