تاثیر باکتری های حل کننده فسفات و قارچ میکوریزا بر میزان تجمع عناصر غذایی اندام های هوایی گندم دیم

چکیده مقدمه: کاربرد کودهای زیستی از جمله باکتری­ ها و قارچ­ های حل­ کننده فسفات موجب بهبود حاصل خیزی خاک می ­گردد، بسیاری از باکتری­ ها به موجب تولید آنزیم ­ها، سبب بالا رفتن و آزادسازی فسفات از فرم آلی می ­شوند. هم چنین این باکتری ­ها تولید هورمون ­هایی نظیر اکسین و اسیدجیبرلیک را باعث می­ گردند. سودوموناس و باسیلوس بیش­ترین کارایی جهت حل ­کردن فسفات را دارند. قارچ میکوریزا نقش مهم و کلیدی در چرخه عناصر غذایی و افزایش گیاهان در مواجه با تنش ­های مختلف محیطی را دارد.   مواد و روش ­ها: به­ منظور بررسی اثر باکتری سودوموناس و قارچ گلوموس موسه بر میزان عناصر غذایی اندام ­های هوایی گندم در شرایط دیم، آزمایشی مزرعه­ای به ­صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک­ های کامل تصادفی با سه تکرار در دو مکان در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام و ایستگاه مرکز تحقیقات کشاورزی سرابله در سال زراعی ۹۳-۱۳۹۲ اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل عامل رقم گندم در دو سطح (کراس­سبلان و ساجی) و تیمار منابع کودی در هشت سطح شامل: ۱) تیمار شاهد (عدم مصرف هیچ منبع کودی)، ۲) ۵۰ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر، ۳) باکتری سودوموناس پوتید، ۴) قارچ گلوموس موسه، ۵) باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه، ۶) باکتری سودوموناس پوتیدا + قارچ گلوموس موسه + ۲۵ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر، ۷) باکتری سودوموناس پوتیدا + ۲۵ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر و ۸) قارچ گلوموس موسه + ۲۵ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر بود. نتایج: نتایج نشان داد که اثر برهم­کنش رقم × منابع کودی بر عناصر غذایی موجود در اندام ­های هوایی گندم دیم معنی­ دار بود. در هر دو رقم مورد استفاده در شرایط دیم استفاده از باکتری­ های حل­ کننده فسفات و قارچ میکوریزا موجب افزایش عناصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم در مرحله پنجه زنی، برگ، ساقه و سنبله گردید؛ به طوری­ که بیش­ترین میزان نیتروژن در مرحله پنجه ­زنی (۷/۷ میلی ­گرم در گرم)، برگ (۲/۱۰ میلی­ گرم در گرم)، ساقه (۵/۱۰ میلی ­گرم در گرم) و سنبله (۴/۸ میلی­ گرم در گرم)، فسفر در برگ (۷۲/۰ درصد)، ساقه (۶۸/۰ درصد) و سنبله (۷۳/۰ درصد) و پتاسیم در مرحله پنجه­ زنی (۵/۲ درصد)، برگ (۴/۳ درصد)، ساقه (۵/۱ درصد) و سنبله (۸/۱ درصد) در رقم ساجی + قارچ گلوموس موسه + ۲۵ کیلوگرم در هکتار کود شیمیایی فسفر و کم ترین میزان عناصر عذایی موجود در اندام­ های هوایی در رقم کراس­سبلان و تیمار شاهد (عدم مصرف هیچ منبع کودی) مشاهده شد. نتیجه ­گیری: این پژوهش بیانگر اثر مثبت و معنی ­دار باکتری­ های حل ­کننده فسفات و قارچ میکوریزا بر عناصر غذایی موجود در اندام­ های گندم تحت شرایط دیم بود. باکتری­ های حل ­کننده فسفات و قارچ میکوریزا موجب افزایش تجمع عناصر غذایی اندام ­های هوایی نسبت به تیمارهای شاهد و صد در صد کود شیمیایی گردیدند که این امر افزایش عملکرد دانه گندم در شرایط دیم را به دنبال داشت. با توجه به این­که کشت گندم دیم با تنش خشکی و گرما مواجه می­ گردد، استنباط می شود که کشت رقم ساجی و استفاده از قارچ میکوریزا می­ تواند بهترین نتیجه را تحت شرایط دیم در منطقه ایلام را از خود نشان دهد. واژه ­های کلیدی: برگ گندم، پتاسیم، شرایط دیم، منابع کودی، نیتروژن