اثر خشکسالی و گرد و غبار بر آناتومی برگ و چوب درخت بلوط ایرانی: بازنگری در آینده جنگل کاری

تغییر اقلیم باعث افزایش وقوع خسارات ناشی از گرد و غبار و خشکسالی در گیاهان چندساله و چوبی میشود. این تغییرات در آب وهوا، اثر متقابل تنش های محیطی را تشدید خواهد کرد. منطقه رویشی زاگرس همراه با گونه درختی غالب بلوط ایرانی (Quercus brantii) نقش زیادی در حفظ اکوسیستم منطقه دارد. در چند دهه گذشته به علت وقوع خشک سالی های مستمر و به دنبال آن شیوع آفات و بیماری های مختلف، این جنگل ها به شدت در معرض خشکیدگی قرار گرفتند. نویسندگان با بررسی شاخص استاندارد شده بارش (SPI) در ایلام و دره شهر نشان دادند که شروع خشکسالی از اواخر دهه ۷۰ شمسی بوده است. در این گفتار، نویسندگان به بررسی تاثیر این دو پدیده طبیعی بر رویش ثانویه تنه و شاخه (دوایر سالیانه، سلول های آوندی، پارانشیم ها) و آناتومی برگ (روزنه ها و کرک ها) درخت بلوط ایرانی با میکروسکوپ الکترونی و نوری پرداختند. بررسی میکروسکوپ نوری دوایر سالیانه نشان داد که خشکی و گرد و غبار میزان رویش سالانه درخت را از حدود ۵ میلی متر در سال به کمتر از ۰/۲ میلی متر می رساند. همچنین، تعداد و مساحت آوندها (واحد سطح) و قطر آوندهای چوب بهاره کاهش یافته و از توانایی هدایت هیدرولیک درخت میکاهد. ذرات گرد و غبار با قطر حدود ۱۰ میکرون منجر به بستن دهانه روزنه ها و تشکیل اسید در بافت برگ می شود. فراوانی انواع کرک ها در سطح برگ بلوط ایرانی منجر به دام انداختن و حفظ طولانی مدت ذرات گرد و غبار شده و سبب اختلال در فتوسنتز و کارایی درخت میشود. این فرآیند سبب فشار مضاعف در برگ ها جهت انتقال آب و مواد غذایی شده و منجر به تشکیل آمبولی آوندها (تیل) و رسوب عناصر معدنی (بلور) در سلول های پارانشیمی نزدیک پوست می شود؛ بنابراین، علی رغم اینکه نوع و فراوانی کرک در برگ بلوط از ویژگی های ساختاری قدرتمند در طی زمان بوده، امروزه با توجه به تشدید بلاهای طبیعی از پارامترهای ضعف این درخت محسوب شده، شرایط زوال درختان بلوط را تسهیل می کند. با توجه به ویژگی های ساختاری برگ و چوب درختان بلوط ایرانی و ادامه روند خشک سالی و طوفان های گرد و غبار، آینده جنگل کاری و توسعه درختان بلوط در زاگرس با شک بزرگی همراه بوده و تاکید بر کشت انبوه و در سطوح وسیع آنها، نتیجه مطلوبی به همراه نخواهد داشت.

کلیدواژه ها:

تغییر اقلیم ، ریزگردها ، ریزساختار چوب روزنه و کرک ، بلوط ایرانی ، جنگل کاری.