اثر عناصر ریزمغذی نانو و تنظیم کننده رشد بر کیفیت دانه گندم در شرایط کم آبیاری

سابقه و هدف: مصرف بی رویه کودهای شیمیایی سبب عدم توزان عناصرغذایی به ویژه عناصر کم مصرف شده است و توجه به بهبود کیفیت دانه گندم از جمله مسائل مهم در کنار کمیت تولید این محصول پراهمیت است. کاربرد تنظیم کننده های رشد، به خصوص هورمون های گیاهی (نظیر سیتوکینین)، با تاثیر بر سیستم آنتی اکسیدانی و روابط منبع و مخزن گیاهان، به عنوان یک راه حل برای کاهش اثرات تنش های محیطی در سطوح مولکولی، سلولی، بیوشیمیایی، فیزیولوژیکی و همچنین افزایش عملکرد به کار برده می شوند. کمبود عناصرغذایی تقریبا در تمامی مزارع جهان دیده می شود و کاربرد محلول پاشی عناصر ریزمغذی نظیر آهن، روی، سلنیوم، می تواند اثرات مفیدی بر فتوسنتز گیاه و رشد کمی و کیفیت دانه گندم داشته باشد. لذا پژوهشی جهت بررسی عناصر ریزمغذی نانو و همچنین استفاده از هورمون سیتوکنین بر خصوصیات کمی و کیفی گندم تحت رژیم های مختلف آبیاری، اجرا شد.مواد و روش ها: این پژوهش در دو منطقه کرج و همدان در سال زراعی ۹۹-۱۳۹۸ به صورت اسپلیت پلات فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل رژیم های آبیاری با سه سطح (آبیاری در ۴۰ درصد تخلیه رطوبت قابل دسترس در تمام دوره رشدی (شاهد)، آبیاری نرمال تا گرده افشانی و آبیاری در ۶۰ درصد تخلیه رطوبت قابل دسترس تا پایان دوره رشد، آبیاری نرمال تا گرده افشانی و قطع آبیاری تا پایان دوره رشد)، به عنوان عامل اصلی و فاکتوریل عناصر نانو کم مصرف با پنج سطح: شاهد (عدم مصرف عناصر ریزمغذی نانو)، روی، آهن، سلنیوم و ترکیب سه عنصر) و زمان استفاده از سیتوکنین با چهار سطح (شاهد (عدم مصرف)، مصرف در مرحله گل دهی، مصرف در مرحله شیری شدن و مصرف در مرحله گلدهی+شیری شدن) به عنوان عامل فرعی بررسی شدند. صفاتی نظیر پروتئین دانه، گلوتن تر، پتاسیم دانه، فسفر دانه، روی دانه، حجم رسوب زلنی و سختی دانه اندازه گیری شدند. یافته ها: نتایج پژوهش بیانگر آن است که اثر تیمارهای کم آبیاری، سیتوکنین و عناصر ریزمغذی نانو، بر صفات مورد مطالعه در این پژوهش معنی دار شدند، اما اثرات متقابل این تیمارها معنی دار نشد. نتایج نشان داد که بیشترین مقادیر اکثر صفات مورد مطالعه در این پژوهش مربوط به تیمار آبیاری نرمال تا گرده-افشانی و بعد از آن قطع کامل آبیاری بود. مصرف توام عناصر ریزمغذی روی+آهن+سلنیوم نسبت به سایر تیمارهای عناصر ریزمغذی موجب افزایش صفات این پژوهش شد و بیشترین مقادیر صفات در تیمارهای سیتوکنین نیز مربوط به کاربرد سیتوکنین در مرحله گلدهی+شیری شدن و مرحله شیری شدن بوده است. بیشترین مقدار پروتئین دانه مربوط به تیمارهای آبیاری نرمال تا گرده افشانی و بعد از آن قطع کامل آبیاری به مقدار (%۴۲/۱۴)، همچنین تیمار روی+آهن+سلنیوم، به مقدار (%۵۱/۱۴) و کاربرد سیتوکنین در مرحله گلدهی+شیری شدن و تیمار شیری شدن به ترتیب با مقادیر (%۹۴/۱۳) و (%۶۵/۱۳) بوده است.نتیجه گیری: آبیاری نرمال تا گرده افشانی و بعد از آن قطع کامل آبیاری، تمامی صفات مورد مطالعه در این پژوهش به غیر از روی و پتاسیم دانه را افزایش داد و و کاربرد توام عناصر ریزمغذی نانو (روی+ آهن+ سلنیوم) منجر به افزایش کیفیت دانه گندم نسبت به کاربرد تک تک آن ها شد. محلول پاشی سیتوکنین در مرحله گلدهی+شیری شدن، و همچنین در مرحله شیری شدن، کیفیت دانه گندم را نسبت به مصرف در سایر مراحل افزایش داد. تنش خشکی (آبیاری نرمال تا گرده افشانی و بعد از آن قطع کامل آبیاری) موجب افزایش ۷۳/۲۸ درصدی پروتئین نسبت به شرایط آبیاری نرمال شد و کاربرد توام عناصر ریزمغذی نانو (روی+ آهن+ سلنیوم) افزایش ۹۵/۳۰ درصدی پروتئین را نسبت به شاهد داشت و کاربرد سیتوکنین در مرحله گلدهی+شیری شدن و تیمار شیری شدن به ترتیب با مقادیر (۱۵/۲۶) و (۵۲/۲۳) درصد نسبت به شاهد افزایش یافت.

کلیدواژه ها:

پروتئین دانه ، حجم رسوب زلنی ، فسفر دانه ، گلوتن تر