نقد و تصحیح دوازده بیت از حافظ بر اساس مستندات متنی و شگردهای بلاغی

رسم پیشین در تصحیح متون این بوده است که اقدم نسخ را مطلقا اساس قرار داده و به جز در مورد غلط های فاحش نسخه اقدم، عدول از قدیمی ترین ضبط را جایز نمی دانسته ا ند. این روش هرچند در اغلب متون مصحح، قرین صواب بوده، لیکن سرشت و سرگذشت دیوان اشعار حافظ و شیوه تدوین غزلیات او به گونه ای است که در کار تصحیح شعر او، تکیه صرف بر اقدم نسخ، همیشه به کشف ضبط برتر منجر نمی شود. از یک سو حافظ پیوسته در کار تکمیل جنبه های مختلف شعر خود و احیانا حک و اصلاح آنها بوده و از دیگرسو، خود اقدام به تدوین اشعارش نکرده است و قدیم ترین نسخه مدون دیوان حافظ، مورخ به تاریخی بعد از وفات اوست که به قول مشهور، به دست محمد گلندام سامان یافته است. محتمل است علاوه بر او، کسان دیگری نیز به جمع و تدوین غزلیات حافظ همت گماشته باشند. بر این اساس، علاوه بر اینکه با چندین نسخه اصل یا همان مادرنسخه مواجه هستیم، وجود نسخه های متعدد فرعی و نیز تصرفات کاتبان دیوان او، تعدد ضبط ها را باعث شده به گونه ای که صرف مراجعه به نسخ کهن تر موجب از میان برخاستن اختلاف نظرها در مورد ضبط برتر نمی شود. در چنین حالتی یکی از راه ها بررسی ابیات مورد اختلاف بر اساس مستندات متنی و شگردهای بلاغی است. در این مقاله ضمن توجه کامل به وضعیت نسخ در خصوص دوازده بیت از دیوان حافظ، ضبط نهایی آنها را بر اساس همان مستندات و شگردها پیشنهاد کرده ایم.

کلیدواژه ها:

نقد و تصحیح ، مستندات متنی/معنایی/بلاغی ، حافظ