تحلیل تغییرات رژیم جریان آب رودخانه ای با استفاده از شاخص های تغییرات هیدرولوژیکی (مطالعه موردی: حوزه آبخیز حبله رود)

رژیم های هیدرولوژیکی، نقش عمده ای در تغییر ساختار و عملکرد فرآیندهای بوم شناختی و بوم سازگان رودخانه ای ایفا می کنند. تغییرات قابل ملاحظه ای در رژیم های هیدرولوژیکی جریان رودخانه ها، باعث ایجاد ناهمگونی مکانی و زمانی سامانه های رودخانه ای و تخریب خدمات طبیعی بوم سازگان و تهدید تنوع زیستی می شود. تحلیل روند و شناسایی نقطه تغییر، یک مساله مهم در تحلیل سری های زمانی هیدرولوژیکی است. در این پژوهش با استفاده از آزمون من-کندال دنباله ای، آزمون پتیت، آزمون دامنه بویژاند، آزمون U بویژاند، آزمون همگنی استاندارد نرمال و آزمون جرم مضاعف نقطه تغییر معنادار در داده های مربوط به دبی ایستگاه هیدرومتری بنکوه واقع در خروجی حوزه آبخیز حبله رود در طول دوره آماری ۱۹۸۰ تا ۲۰۱۷ تعیین شد. سپس با استفاده از نرم افزار شاخص های تغییرات هیدرولوژیکی (IHA)، تغییرات شاخص های گوناگون هیدرولوژیکی در دوره آماری قبل و بعد از نقطه تغییر معنادار در سری زمانی دبی سالیانه در حوزه آبخیز حبله رود بررسی شد. مطابق نتایج به دست آمده، در اواسط دهه ۱۹۹۰ یک نقطه تغییر معنادار در سری داده های دبی سالانه ایستگاه هیدرومتری بنکوه اتفاق افتاده است و بعد از آن مقطع زمانی اکثر شاخص های هیدرولوژیکی کاهش در وضعیت جریان رودخانه حبله رود را نشان می دهند. به طوری که متوسط آبدهی در تمام ماه های سال و مقدار جریان پایه حوضه کاهش یافته است. هم فراوانی و هم طول دوره پالس های جریان کمینه افزایش یافته است. برعکس، هم فراوانی و هم طول دوره پالس های جریان بیشینه کاهش یافته است. به همین دلیل فراوانی و بزرگی وقایع حدی بالا مثل سیل های متوسط و بزرگ کاهش یافته است. تحلیل روند طولانی مدت نشان می دهد که ۲۵ شاخص از بین ۳۳ شاخص تغییرات هیدرولوژیکی دارای روند نزولی معنادار از نظر آماری هستند. به طوری که میزان دبی متوسط حوضه در ایستگاه هیدرومتری بنکوه از ۴۳/۸ مترمکعب در ثانیه در دوره قبل از تغییر به ۴۷/۵ مترمکعب در ثانیه در دوره بعد از تغییر کاهش یافته است که معادل ۳۵ درصد کاهش در آبدهی حوضه حبله رود است. پیامد این تغییرات هیدرولوژیکی شدید در حوزه آبخیز حبله رود، علاوه بر بروز تعارض و تنش های اجتماعی میان بهره برداران، ایجاد تنش و تهدید جوامع گیاهی و جانوری رودکناری خواهد بود که در سیلاب دشت های رودخانه ها زندگی می کنند و خدمات بوم سازگانی متعددی را فراهم می کنند.

کلیدواژه ها:

تعیین نقاط تغییر ، کاهش دبی ، حبله رود ، سری زمانی دبی ، IHA