پایش مکانی و زمانی خشکسالی کشاورزی با استفاده از تصاویر سنجنده مودیس و فن آوری سنجش از دور (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی)

خشکسالی از جمله پیامدهای تکرار شونده اقلیمی است که در بیشتر نقاط جهان رخ می­دهد و موجب کم­آبی، خسارات اقتصادی و پیامدهای ناگوار اجتماعی می­شود. روش­های متداول ارزیابی و پایش خشکسالی اغلب وابسته به داده­های هواشناسی به­ویژه بارش می­باشند با توجه به دقت مکانی پایین و در مواردی ناقص و نادرست بودن این اطلاعات، نمایه‎های خشکسالی هواشناسی که از روی این داده­ها محاسبه می­شوند، در پایش خشکسالی مفید نخواهند بود. فن‎آوری­های سنجش از دور با پوشش مکانی و زمانی مناسب منطقه مطالعاتی، ابزار مناسبی در پایش خشکسالی کشاورزی به‎شمار می­روند. در این پژوهش با استفاده از تصاویر ماهواره­ای سنجنده مودیس در دوره زمانی ۱۲ ساله (۱۳۸۲ تا ۱۳۹۳) اقدام به استخراج و ارزیابی پراکندگی زمانی و مکانی نمایه­های خشکسالی کشاورزی (DSI، VCI و TCI) در استان آذربایجان شرقی شد. هم­چنین همبستگی بین نمایه­های خشکسالی کشاورزی به­دست آمده از سنجش از دور با نمایه خشکسالی هواشناسی SPI بررسی شد. یافته­های این پژوهش نشان داد که نمایه­های سنجش از دور از دقت خوبی در برآورد پراکندگی مکانی و زمانی خشکسالی کشاورزی برخوردارند، به­طوری­که ضریب همبستگی بین نمایه DSI و SPI برابر با ۶۴/۰ بدست آمد. بررسی نمایه­ SPI و نمایه­های خشکسالی کشاورزی نشان داد که در سال ۱۳۸۷ در بیشتر ایستگاه­های استان خشکسالی متوسط رخ داده است. با این‎حال مناطق شمالی استان در حاشیه رود ارس حتی در سال خشک (سال ۱۳۸۷) نیز نسبت به دیگر مناطق از وضعیت پوشش گیاهی بهتری برخوردار بودند، که مقدار نمایه SPI برابر با ۳۸/۰- و ۵۳/۰- به­ترتیب برای ایستگاه­های جلفا و کلیبر نیز حاکی از این مطلب است. مقایسه آماری نتایج نشان داد که بالاترین ضریب همبستگی بین نمایه­های خشکسالی کشاورزی و هواشناسی در ایستگاه جلفا است، که بالاترین مقدار میانگین نمایه SPI، ۶/۰، را در استان داشت.

کلیدواژه ها:

خشکسالی ، سنجش از دور ، مودیس ، SPI