تبیین عدالت ادبی بر اساس دو رویکرد همگرا در منظومه ی ویس و رامین

 سیده زیبا بهروز* حسن ذوالفقاری** چکیده از منظری کل گرا و غایت محور، اصل عدالت ادبی که منبعث از ایده‎ی قانون طبیعی است، ساختار بنیادین غالب داستان ها و منظومه‎های کهن را شکل می‎دهد و درحقیقت لذت داستان از بیان هنری این قانون ایجاد می شود. یکی از ناب‎ترین آثار عاشقانه ی کهن که جامع این دو ویژگی است، منظومه‎ی ویس و رامین است؛ از همین رو در این مقاله قصد داریم ضمن پرهیز از یک‎جانبه نگری تقلیل گرایانه، با استفاده از دو رویکرد ریخت شناختی و پدیدارشناختی که اتفاقا در این داستان موید یکدیگر در مسیرهایی همگرا هستند، این مدعا بررسی شود. در تحلیل ریخت شناختی اثر که با تاکید بر نقش ویژه‎ی انواع عشق انجام شده، ساختار حرکت ها و نحوه‎ی چینش رخدادها در قالب انداموار داستان، حاکی از اندیشه‎ی محوری آن مبنی بر سرانجام پیروز و نیک عواطف برحق انسانی و نابودی و زوال امیال ناشایست و غیرانسانی است. این اندیشه با ماهیت اصلی و هدف کلی قصه‎ها، در این رویکرد همسوست. نتایج نگاه پدیدارشناختی بر حوادث و رویدادهای طبیعی و ماوراءطبیعی موثر در سیر داستان و نحوه‎ی ادراک معانی آن ها در تجارب زیسته‎ی شخصیت ها و نیز دریافت های حاصل از بررسی محتوای شناختی عواطف عشق و مهرورزی در این منظومه نیز نظام عدالت محور آن را نشان میدهد. در این زمینه و به منظور تبیین و تحلیل بهتر پدیدارهای عشق که در این داستان به شکلی هنرمندانه جمع آمده، از برخی دیدگاه های فلسفی نیز بهره گرفته شده است. درمجموع این اثر ارزشمند که در میان عاشقانه‎های زبان فارسی جایگاه ویژه ای دارد، خواننده‎ی ژرف بین را با مفاهیمی چون عشق و هوس، باور و عقلانیت و نقش اراده‎ی انسانی در برابر اصل قانون طبیعی آشنا می کند. این امر با نگاهی نو و درنظرگرفتن کلیت و هدف غایی آن به جای نگرش سطحی و مقطعی حاصل می شود.   * پژوهشگر پسادکترای فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی [e-mail] (نویسنده ی مسئول) ** استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس [e-mail] تاریخ دریافت مقاله: ۷/۹/۱۴۰۰                      تاریخ پذیرش مقاله: ۳۰/۱/۱۴۰۱  

کلیدواژه ها:

پدیدارشناسی ، ریخت شناسی ، عدالت ادبی ، قانون طبیعی ، ویس و رامین