فلسفه ی جبر گرایی در عرفان

گستره ی اجبار یا اختیار آدمیان در برابر قدرت و اراده خداوند، یکی از مباحث مناقشه آمیز میان اندیشمندان مسلمان بوده است. فرقه هایی چون: معتزله، زیدیه، اسماعیلیه، امامیه، ماتریدیه، اشاعره و جبریه خالص ، به ترتیب از بیشترین تا کمترین حوزه اختیار را برای انسان قائل بوده اند. مشرب های کلام اسلامی با استناد به استدلال های عقلی و نقلی، در پی اثبات جبر مطلق، اختیار محض، آمیزهای از هر دو، و یا قاعده « امر بین الامرین » بوده اند. مشرب های عرفانی نیز با اتکا بر موازین نقلی و شهودی به مسئله جبر و اختیار پرداخته اند. عارفان غالبا جبرگرا هستند و دیدگاه معدودی از آنها متمایل به اختیار و یا امر بین الامرین است. البته عارفان جبرگرا تصریح می کنند که انسان، مطلقا مجبور نیست، بلکه بعضی افعال او برآمده از نوعی اختیار است. جبر و اختیار همواره از مسائل مهم و بحثانگیز عقیدتی مسلمانان بوده و ازنظر تاریخی، اختلافات و داوریهای متنوعی را در میان اندیشمندان کلام ، فلسفه و عرفان دامن زده است. نظریات جبرگرایانه از این منظر حائز اهمیت است که حاصل تردید انسان ها در این باره هستند که آیا ممکن است انتخاب ها و افعال آن ها به واسطه ی سرنوشت یا خدا، قوانین فیزیک یا قوانین منطق، وراثت یا محیط، انگیزه های ناخودآگاه یا شرایط روان شناختی و اجتماعی تعین یافته باشد ؟ و هدف این تحقیق آن است که پاسخی برای این شبهات و پرسش ها پیدا کند و از جوانب متفاوت این موضوع را مورد بحث قرار دهد.

کلیدواژه ها:

جبر ، اختیار ، عرفان ، انسان ، امر بین الامرین