نقش جوامع عشایری در بهره برداری و مدیریت مرتع

تاریخ پر از تعامل و رفتاری است که انسان ها در طول حیات با محیط داشته و این عادات عملا از نظر زمانی– مکانی، در بین جوامع انسانی منحصر بفرد و متفاوت از هم بوده و در سطح کره خاکی زمین و عوامل محیطی حاکم بر آن به صورت توسعه یافته جریان دارد که امروزه این رفتارها تحت مردمان بومی و دانش بومی مطرح و مطالعه می شود(محرم نژاد و تهرانی، ۱۳۸۹). دانش بومی یک اصطلاح کلی برای نشان دادن فرهنگ های بی شمار در مکان و زمینه های خاص بوده که در پی نسل ها انباشته شده اند(جیسون و همکاران، ۲۰۲۲). امروزه ارزش و باورهای مردمان بومی و دانش بیولوژیکی آنها اغلب نادیده گرفته شده در حالی که این دانش می تواند به همراه اطلاعات زیست محیطی به آینده بشریت و پایداری سایر حیات روی زمین کمک نماید(ترنر و همکاران، ۲۰۲۲). در ادوار مختلف جهت جلوگیری از تخریبات روز افزون مراتع و کاهش تولیدات آن قوانین و دستورالعمل ها و طرح های کاربردی مختلفی از سوی مدیران هر ناحیه از کره زمین تصویب و اجرا شده ولی در مقایسه با سیستم چرایی مرسوم مردمان محلی و دانش بومی مربوطه کارایی چندانی نداشته است(رودگرمی و عموزاده مهدیرجی، ۱۳۹۷). اگرچه به دانش بومی به علت شفاهی و تجربی بودن در مقایسه با دانش رسمی اهمیت لازم داده نمی شود، اما جوامع بومی با رعایت زمان ورود دام، تشخیص زمان آمادگی مرتع، تعیین مدت توقف دام و قسمت های مختلف مرتع از تمام قسمت های یک محدوده عرفی به صورت یکنواخت بهره برداری می کنند(صابری و کرمی دهکردی، ۱۳۹۱). این مقاله بر اساس نتایج بازدیدهای میدانی صورت گرفته از بافت جوامع عشایری تهیه شده است به طوری که اطلاعات لازم با استفاده از مصاحبه حضوری با بهره برداران ذی حق در سامان های مختلف و نیزکنترل طرح های تعادل دام و مرتع در سامان های مختلف عرفی مشگین شهر (مراتع دامنه سبلان) حاصل شده است که در حال حاضر ۶۹۰ سامان عرفی دارای اطلاعات مدیریت دام و مرتع می باشد. بنابرین این مقاله شاهدی بر تاثیر مشارکت جوامع عشایری و دانش بومی در مدیریت پایدار مرتع و دامداری کوچنده زیست بوم های مذکور بوده و می تواند در فعالیت های مشارکتی برای دستیابی به مدیریت پایدار نقش اساسی ایفا نماید و زمینه موفقیت طرح های پایدار از جمله مرتع داری را با افزایش سطح مشارکت آن ها فراهم کند.

کلیدواژه ها:

جوامع عشایری ، مدیریت مرتع ، دانش بومی ، بهره برداری مرتع ، زیست بوم