چندصدایی و چندشخصیتی در رمان پسامدرن ایران با نگاهی به رمان اسفار کاتبان از ابوتراب خسروی

اسفار کاتبان از ابوتراب خسروی، به اعتبار حضور صداهای چندگانه شخصیت ها با هم و در هم، متنی چندصدایی تلقی میشود. چندصدایی اصطلاحی است که باختین برای اشاره به رمان های داستایفسکی از آن استفاده کرد، که، در آن ها، شخصیت ها به گونهای به مکالمه با هم می پردازند. در رمان های پیشامدرن، راوی گوینده مسلط در کل متن بود که اجازه هیچ گونه ابراز عقیده ای را به شخصیت ها نمی داد. در دوره مدرن، این تسلط کامل راوی از بین می رود و برابری قدرت شخصیت ها و راوی را در بیان عقایدشان شاهدیم. حال در دوره پسامدرن، این برابری بهاستقلال کامل شخصیت ها در متن بدل میشود و شخصیت ها حتی گاه از راوی/ نویسنده رمان نافرمانی می کنند. به اینترتیب، متن شاهد حضور آواهای متعدد میشود و، از طریق چندصدایی، سرشت متکثرگونه فضای پسامدرنیستی را می نمایاند. حال سوال این است که چندصدایی چگونه در متن تجسم یا، به عبارتی، متنیت می یابد. بر این اساس، در این مقاله، تاکید روی بازتاب ذهنیت شخصیت ها در زبان آن هاست. بنابراین، با بررسی ترکیب و رقابت انواع متفاوت شخصیت ها و نیز حضور دیگر شخصیت ها در ذهن یک شخصیت، چگونگی شکل گیری کانونی سازی درونه گیری شده و تاثیر آن در ایجاد چندصدایی متن نشان داده خواهد شد. با توجه به متن های نمونه ای که در بخش تحلیل داده ها آورده شده، ما نه تغییر مدام زاویه دید بلکه حضور کانونیسازهای چندگانه را شاهدیم که کانونی شونده های دیگر را در خود جمع می کند. این کانونی شونده ها گاهی افراد دیگری اند و گاهی خود دیگر کانونی ساز. بنابراین، هنگام بازگویی مطالب از زبان کانونی ساز چندگانه، ضمیر های اولشخص و سوم شخص را می بینیم که از جانب خود کانونی ساز برای اشاره به خود به کار می رود: خود عینی و خود ذهنی اش، یعنی ضمیر های «من» و «او». بدین ترتیب، صداهای متفاوت تاثیر زبانی خود را در متن تجسم می بخشند و متن، به واسطه چند شخصیتی حاصل از این خودهای متفاوت، چندصداییبودن خود را متجلی می سازد.

کلیدواژه ها:

پسامدرنیسم ، چندصدایی ، چندشخصیتی ، اسفار کاتبان ، ابوتراب خسروی