مروری بر افزودنی های مورداستفاده در حفاظت خاک وآب در ایران

سابقه و هدف: تخریب سرزمین به شکل فرسایش خاک یکی از مشکلات محیطی در جهان و ایران است. فرسایش خاک یکی از فرآیندهای اصلی است که منجر به تخریب سرزمین می شود. امروزه مواد افزودنی و اصلاح گرهای متنوعی باهدف حفظ خاک وآب در کشور مورداستفاده قرارگرفته است. لذا آگاهی از انواع افزودنی های خاک و عملکرد آن ها در حفاظت منابع خاک وآب و مدیریت جامع حوزه های آبخیز ضروری است. بر همین اساس پژوهش حاضر باهدف ارائه اطلاعات جامع از پیشینه و جدیدترین مطالعات انجام شده در خصوص استفاده از افزودنی های آلی، غیرآلی و زیستی خاک و ارزیابی اثرات مختلف و تعیین عملکرد و کاربرد آن ها در حفاظت خاک وآب انجام شده است.مواد و روش ها: بررسی کاربرد افزودنی ها در حفاظت خاک وآب در شرایط مختلف بر مولفه های مختلف فرسایش و حفاظت خاک توسط پژوهش گران مختلف در کشور با استفاده از بازنگری و مرور کلیه مطالعات و پژوهش های مستند شده در پایگاه های اطلاعاتی و مستخرج از مقالات مجله ای، همایش‎ها، گزارش های اجرایی و پژوهشی و رساله ها و پایان نامه های مرتبط انجام شده است. سپس بازخوانی، تحلیل و جمع بندی‎های لازم ۷۵ مستند برای ارزیابی کاربرد افزودنی های مختلف در جنبه های مختلف با لحاظ نوع افزودنی، دامنه استفاده، محیط آزمایش، متغیر مطالعاتی و گستره کاربرد به صورت تاریخی صورت گرفته است. سپس جمع بندی نهایی کیفی از نتایج صورت گرفت.یافته ها: بر اساس نتایج پژوهش حاضر، استفاده از تثبیت کننده ها و افزودنی های خاک از قبیل مواد آلی، غیرآلی و زیستی به منظور افزایش حد آستانه فرسایش پذیری و کاهش فرسایش آبی خاک به خوبی مورداستفاده قرارگرفته است. یافته های حاصل از پژوهش های صورت گرفته نشان داد که عملکرد افزودنی ها ازنظر نوع، نحوه کاربرد، مقیاس مورداستفاده و نوع خاک متفاوت بوده اند. هم چنین یافته های به دست آمده در خصوص کاربرد افزودنی ها دلالت بر استفاده و عملکرد موثر انواع افزودنی ها در حفاظت خاک وآب داشته است. بااین حال محدودیت های اقتصادی، محیط زیستی، بهداشتی، اجرایی، عملکردی و فنی، به عنوان چالش های اساسی در کاربرد هر یک از افزودنی های مرسوم معرفی شده اند. با توجه به محدودیت های برشمرده برای به کارگیری تثبیت کننده ها، استفاده از جایگزین‎های زیستی و دوستدار محیط زیست برای افزایش اثربخشی زمینه‎سازی شرایط ایجاد تعادل و پایداری محیط زیست خاک مورد تاکید قرارگرفته است.نتیجه گیری: با توجه به استفاده گسترده از انواع افزودنی ها، امکان سنجی کاربرد افزودنی های دوستدار محیط زیست و با تاکید بر مدیریت پسماندهای صنایع مادر از طریق انجام مطالعات و پژوهش های تکمیلی در ضرورت تدبیر مناسب و متناسب و طبعا سازگار با محیط زیست در طولانی مدت را ایجاب می کند. باوجوداین، انجام پژوهش های تکمیلی در زمینه کاربرد افزودنی های مختلف حاصل از استفاده مستقیم و یا تغییرشکل یافته پسماندهای صنایع مهم با رعایت جنبه های مختلف محیط زیستی، اقتصادی، بوم شناختی و حتی زیبایی شناختی و در مقیاس های مختلف برای جمع بندی لازم و هم چنین تدوین دستورالعمل های اجرایی مناسب، ضروری است.

کلیدواژه ها:

اصلاح گرهای خاک ، تثبیت کننده های خاک ، فرسایش خاک ، حفاظت خاک ، خاک پوش ها