بررسی سیر تحول جایگاه عقل در استنباط از شیخ مفید تا شهید اول

در آثار اصولی متاخر چنین شهرت دارد که ادله فقه نزد امامیه چهار دلیل اند: کتاب، سنت، اجماع و عقل. با این همه، به رغم این شهرت فراگیر در نگرش تاریخی و محتوایی، دلیل چهارم در هاله ای از تاریکی قرار دارد و در بررسی نظام فقهی هر فقیهی، باید دید که او از دلیل عقل چه تعریفی داشته است. بخشی از مصادیق تاریخی دلیل عقل، اصول کاربردی مانند برائت و استصحاب بوده (غزالی، ۱۴۲۰: ۱/ ۲۱۷ و ۲۲۱) و بخشی دیگر از آن روش های فهم از خطاب همچون دلیل الخطاب بوده است (محقق حلی، ۱۳۱۸: ۱/ ۳۱). در این مقاله دیدگاه فقیهان برجسته اهل بیت از شیخ مفید تا شهید اول بررسی شده و با رصد تحولات در جایگاه عقل در استنباط، به نوآوری های هر یک از فقیهان اشاره شده است.

کلیدواژه ها:

عقل ، استنباط ، اجتهاد ، قیاس