بررسی درستی انتساب بحر المحبه فی اسرار الموده فی اسرار الموده به ابوالفتوح احمد یا ابوحامد محمد غزالی

بحر المحبه فی اسرار الموده ازجمله تفسیرهای صوفیانه به زبان عربی است که در آن، سوره یوسف همراه با برخی نکته ها، اشارات، سخنان و حکایت های عرفانی، در ساختار و نثری ساده، ادبی و دلنشین تفسیر شده است. تاکنون به این اثر، با وجود اهمیت در تاریخ تفسیرهای عرفانی سوره یوسف، چنانکه باید توجه نشده است؛ به گونه ای که تاکنون تصحیحی انتقادی از آن در دست نیست. همچنین تردیدهایی درباره بحر المحبه وجود دارد که یکی از مهمترین آنها مربوط به مولف اثر است. بحر المحبه متاثر از برخی دستنوشتهها و فهرست های نسخ خطی و دیدگاه برخی نویسندگان متاخر، به احمد غزالی و گاه برادر بزرگترش محمد منسوب است. نوشتار پیش رو، برای نخستین بار درپی بررسی دقیق این موضوع برای تایید یا رد این نسبت شکل گرفته است. استفاده از دیدگاههای پژوهشگران پیشین درباره آثار برادران غزالی، تحلیل تطبیقی محتوای بحر المحبه با برجستهترین و متناسبترین آثار مسلم برادران غزالی در تفسیر و نیز با بهرهمندی از روابط بینامتنی میان اثر و تفسیرهای مشهور سوره یوسف در سدههای متقدم مانند انس المریدین و روضه المحبین، قصه یوسف و حدائق الحقایق نشان میدهد که این اثر احتمالا از هیچ یک از دو برادر غزالی نیست. به نظر میرسد انتساب این اثر به هریک از این دو برادر به سبب شهرت و برجستگی غزالیها در میان اهل علم و تصوف و اقبال عمومی به آنها باشد. این نوشتار به روش کتابخانهای از میان روشهای تحقیق کیفی و با شناخت و بررسی تطبیقی به نگارش درآمده است.

کلیدواژه ها:

تفسیر ، تفسیرهای عرفانی ، ادبیات کلاسیک ، سوره یوسف ، غزالی ، احمد بن محمد ، غزالی ، محمد بن محمد