مقایسه ویژگی های زیستی خاک و ذخیره کربن آلی کهور ایرانی و سمر (مطالعه موردی: عسلویه)

سابقه و هدف: در اکوسیستم های خشک و نیمه خشک، ارتباط گونه های درختی با رویشگاه بدلیل وجود تنش های محیطی شکننده است. گونه بومی کهور ایرانی و غیربومی سمر از جمله گونه هایی هستند که علاوه بر روابط آب-خاک-گیاه، زندگی سایر گونه های جانوری و گیاهی این مناطق را تحت تاثیر قرار می دهند. در این مناطق نقش درختان بومی در ذخیره کربن و تغییر ویژگی های خاک حائز اهمیت است. خاک نقش مهمی در چرخه کربن دارد و منبع مهمی برای ذخیره کربن است و گونه های درختی می توانند به دلیل تحمل شرایط سخت محیطی مانند درجه حرارت بالا و تشعشع، تغییراتی را در ویژگی های خاک و ذخیره کربن آلی ایجاد کنند. ویژگی های زیستی خاک شاخص مناسبی برای سنجش کیفیت خاک هستند و با بررسی آنها اطلاعات مناسبی از تنفس، چرخه غذایی، زیست توده میکروبی و ظرفیت معدنی کردن نیتروژن خاک بدست می آید. کهور ایرانی (Prosopis cineraria (L.) Druce) یکی از گونه های مهم بومی و با ارزش ناحیه رویشی صحارا- سندی است که از قابلیت استقرار و سازگاری خوبی برخوردار است و باعث بهبود ویژگی های خاک می شود. گونه غیربومی سمر (Prosopis juliflora (SW.) DC) به صورت گسترده و با رشد سریع و جلوگیری از ریزگردها به عنوان درخت علوفه کاشته می شود. درختان این نواحی رویشی می توانند بر خاک زیر تاج خود به روش های مختلف دامنه ای از پیامدهای متفاوت داشته باشند و تاثیر حیاتی در غنای میکروارگانیسم های خاک دارند. با توجه به اهمیت هر دو گونه در این ناحیه رویشی مقایسه تغییرات ویژگی های زیستی خاک و ذخیره کربن آلی در زیر و بیرون تاج پایه های کهور ایرانی و سمر در شهرستان عسلویه در استان بوشهر انجام شد.مواد و روش ها: برای سنجش تنفس پایه و برانگیخته، کربن زیست توده میکروبی و پتانسیل نیتریفیکاسیون ۲۴ نمونه خاک از عمق ۳۰-۰ سانتی متر به روش تصادفی از زیر و بیرون تاج هر دو گونه جمع آوری شد. برای محاسبه ذخیره کربن آلی خاک در قطعه نمونه های ۱×۱ مترمربع به کمک سیلندر از عمق ۱۰-۰ سانتی متر خاک برای بدست آوردن جرم مخصوص ظاهری و کربن آلی نمونه برداری انجام شد. همچنین برای اندازه گیری ذخیره کربن آلی در لاشبرگ و پوشش علفی در همان قطعه نمونه ، لاشبرگ و پوشش علفی جمع آوری شدند و وزن آنها یادداشت شد. در نهایت ۱۲۰ نمونه برای هر دو گونه در زیر و بیرون تاج جمع آوری شد.یافته ها: نتایج تحلیل کرت های خردشده نشان داد تاثیر گونه به عنوان عامل اصلی بر تنفس پایه (۰۵/۰p <) و برانگیخته (۰۱/۰p <) معنی-دار است و به ترتیب در کهور ایرانی ۷۳/۲ و ۴۷/۲۲ میلی گرم CO۲ در روز و ساعت و در سمر ۹/۰ و ۵۷/۱۵ میلی گرم CO۲ در روز و ساعت بود و در کربن زیست توده میکروبی و پتانسیل نیتریفیکاسیون اثر معنی دار نداشت. تاثیر موقعیت نمونه برداری برای تمام متغیرهای بررسی شده معنی دار و در زیر تاج بیشتر از بیرون تاج بود.نتیجه گیری: با توجه به تاثیر مثبت گونه کهور ایرانی در تنفس پایه و برانگیخته خاک، حفظ و احیاء این گونه بومی با ارزش بسیار حیاتی است و اثر منفی گونه غیر بومی سمر بر تنفس پایه و برانگیخته خاک می تواند موجب کاهش فعالیت میکروبی و برهم خوردن تعادل چرخه عناصر غذایی و بخصوص کربن شود. بنابراین توصیه می شود جهت حفظ بهبود و کیفیت خاک در جنگل های طبیعی، جنگلکاری و احیاء اکوسیستم های بومی، استفاده از گونه های بومی در اولویت قرار گیرد و از ورود گونه های غیر بومی به جنگل طبیعی اجتناب شود. همچنین گونه سمر بدلیل مقاومت زیاد، بهتر است در عرصه های بیابان زدایی و برای تثبیت شن های روان کشت شود.

کلیدواژه ها:

پتانسیل نیتریفیکاسیون ، تنفس میکروبی خاک ، ذخیره کربن آلی ، کربن زیست توده میکروبی