گستره مکلفان امر به معروف در آیه ۱۰۴ سوره آل عمران (تحلیل ساختار متن)

یکی از آیات چالش برانگیز اجتماعی قرآن که مفسران و فقیهان همواره در فهم آن، دچار اختلاف شده اند، آیه ۱۰۴ سوره آل عمران است. دیدگاه های ایشان در دو دسته کلی جای دارد: ۱) وجوب همگانی امر به معروف بر افراد جامعه؛ ۲) وجوب انحصاری امر به معروف بر گروهی در جامعه. قرآن پژوهان گفته اند علت این دو دیدگاه متعارض، دو برداشت مختلف از واژه «من» در این آیه است. این اختلاف در معنا کردن واژه «من» در آیه، دلالت آیه و گستره مکلفان آن را دچار ابهام ساخته است. این جستار برای نخستین ‎بار نشان داد حرف «من» در این آیه، تنها یک معنا دارد، ولی ساختار این آیه، دارای ویژگی چندمعنایی است؛ از این رو می توان با توجه به ساختار چندمعنای آیه و با واکاوی موضوع این آیه -امر به معروف و نهی از منکر- که وظیفه ای دارای مراتب است، این آیه را بر پایه ساخت اطلاع کهنه و نو، دارای قابلیت دو خوانش طولی-نه دو برداشت ناسازگار در عرض هم- دانست. در مجموع به دست آمد برداشت وجوب همگانی، بر پایه ساختار «تجرید»، هماهنگ با سیاق و فضای نزول آیه است و برداشت وجوب انحصاری نیز می تواند فهمی نظام مند و بر پایه خوانشی ورای سیاق از آیه باشد.

کلیدواژه ها:

چندمعنایی ساختاری ، چندمعنایی طولی ، امر به معروف ، تجرید ، ساخت اطلاع