برازش تجربی مدل های مفهومی ساختاری از دینداری*

دینداری، مفهومی انتزاعی، چندبعدی و کثیرالاضلاع است که برای تحقیق علمی و سنجش تجربی باید به جلوه های مشاهده پذیرش تحویل داده شود. مروری بر پژوهش های تجربی انجام گرفته در خصوص دین و دینداری نشان می دهد که به طور کلی دو نوع استراتژی را می توان برای سنجش تجربی دینداری مشخص نمود. استراتژی اول، شیوه رایج و متعارف در عملیاتی سازی مفاهیم است؛ یعنی، تعیین و تشخیص ابعاد اصلی و سپس، تعیین و تصریح زیربعد ها یا مولفه ها و در واپسین گام، ارائه معرف ها یا جلوه های مشاهده پذیر برای سنجش تجربی. استراتژی دوم، معطوف به شناخت ساختار ابعاد دینداری است؛ یعنی، از توصیف ساده ابعاد دینداری فراتر رفتن و ارائه یک طرح تبیینی که ارتباط علی میان ابعاد دینداری را مشخص نماید. قلیلی از دانش پژوهان حوزه دین پژوهی جدا از تعیین ابعاد مرکزی دین و دینداری به بررسی چگونگی نسبت این ابعاد با یکدیگر یا ارائه «مدلی مفهومی ساختاری از دین و دینداری» پرداخته اند. مقاله حاضر تلاش دارد ضمن تشریح چهار نوع مدل مفهومی ساختاری از دینداری، آنها را به وسیله تکنیک آماری تحلیل کوواریانس ساختاری با داده های حاصل از «پیمایش ملی تدین اسلامی ایرانیان» مقابله داده تا میزان برازش تجربی هر یک از آنها ارزیابی شده و مشخص گردد که از میان این چهار مدل مفهومی ساختاری از دینداری، مرجح ترین مدل از حیث تجربی کدام است.

کلیدواژه ها:

دین و دینداری ، مدل مفهومی ساختاری ، اعتقادات دینی ، تجربه دینی ، تعلق دینی ، اعمال دینی ، تحلیل کوواریانس ساختاری ، لیزرل