ارزیابی انگاره تقدم متکلمان معتزلی بر امامیه در آینه فهارس و مقالات نگاری های کهن

عده ای از متکلمان و تاریخ نگاران کلام اسلامی و نیز مستشرقان این باور را در تالیفات خود نوشته یا تکرار کرده اند که کلام امامیه آغاز مستقلی نداشته و برگرفته از کلام معتزله است. نزدیکی آرای امامیان دوران میانه با معتزله در برخی موضوعات کلامی در شکل گیری چنین باوری تاثیرگذار بوده است. با بررسی و مقایسه آثار نخستین متکلمان امامی مکتب کوفه با تاسیس کنندگان اعتزال و برجستگان متقدم این مذهب، که در سه کتاب فهرستی ابن ندیم، شیخ طوسی و نجاشی انعکاس یافته است، و نیز مقایسه آرای منقول از آنان در دو کتاب المقالات بلخی و مقالات الاسلامیین اشعری به این نتیجه می رسیم که متکلمان امامی در مطرح کردن بعضی مسائل کلامی و پرداختن به آنها بر معتزله تقدم داشته، و در بسیاری موضوعات به موازات آنها نظریه پردازی می کرده اند.

کلیدواژه ها:

امامیه ، معتزله ، مکتب کلامی کوفه ، معتزله بصره ، کلام قرن دوم و سوم