ارزیابی تنوع زیستی سبزیجات در بوم نظام های زراعی ایران

حفظ و افزایش تنوع زیستی یکی از مولفه های اصلی رسیدن به پایداری در کشاورزی می باشد. در این تحقیق برای ارزیابی تنوع زیستی سبزیجات مورد کشت و کار در استان های مختلف و در سطح ایران از شاخص های تنوع زیستی استفاده گردید. شاخص های ارزیابی تنوع زیستی مورد استفاده در این مطالعه شامل غنای گونه ای، شانون- وینر، سیمپسون و یکنواختی بود. برای مقایسه تنوع آلفا و بتا در مناطق مختلف ایران، کل کشور به ۵ منطقه آب و هوایی و جغرافیایی (سرد و کوهستانی غربی، گرم و خشک فلات مرکزی و شرقی، گرم و مرطوب جنوبی و معتدل و مرطوب شمالی) تقسیم، و تنوع آلفا و بتا با استفاده از رابطه غنای گونه ای- مساحت محاسبه و در مناطق مختلف مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در سطح ایران ۳۱ گونه سبزی مورد کشت و کار قرار می گیرند که بیشترین سطح زیر کشت بعد از سیب زمینی، پیاز و گوجه فرنگی، مربوط به بادمجان با ۰۷/۶% از کل سطح زیر کشت سبزیجات کشور بود. کل سطح زیر کشت سبزیجات در ایران برابر ۴۹۵۴۱۲ هکتار بود که استان فارس با ۸۳/۸%، رتبه اول را داشت و تولیدکننده عمده ۹ گونه سبزی بود. بیشترین غنای گونه ای سبزیجات در بین استان های مختلف کشور مربوط به استان های اصفهان و مازندران (۲۹ گونه) و کمترین غنای گونه ای در استان چهارمحال بختیاری (۵ گونه) دیده شد. شاخص تنوع شانون سبزیجات در ایران نسبت به کل گونه های سبزی (H)، ۶۲۸/۰ و شاخص تنوع شانون سبزیجات غیر اصلی نسبت به کل گونه های سبزی غیر اصلی (H')، ۸۲/۲ به دست آمد، لذا سطح زیر کشت این گروه از سبزیجات در ایران از توزیع مناسبی برخوردار است. مقدار این شاخص نسبت به کل گونه های زراعی (H'')، ۲۱۰/۰ بود که می توان نتیجه گرفت که تنوع سبزیجات در بوم نظام های زراعی کشور پایین است. در بین استان های کشور، استان یزد بالاترین شاخص تنوع شانون نسبت به کل گونه های سبزی (۷۰/۲) و استان هرمزگان بالاترین شاخص تنوع شانون نسبت به کل گونه های زراعی (۰۱/۱) را دارا بود. در نواحی معتدل و مرطوب شمالی به دلیل اقلیم یکنواخت تر، به ترتیب بیشترین تنوع آلفا (۴۵۹/۰) و کمترین تنوع بتا (۳۷۵/۰) دیده شد. در نواحی گرم و مرطوب جنوبی به سبب افزایش غیر یکنواختی اقلیمی روند معکوسی دیده شد، به طوری که این نواحی کمترین تنوع آلفا (۰) و بیشترین تنوع بتا (۴۱/۱) را داشتند.

کلیدواژه ها:

Vegetable crops ، Shannon index ، Simpson index ، Alpha biodiversity ، Beta biodiversity. ، تنوع زیستی سبزیجات ایران ، شاخص شانون ، شاخص سیمپسون ، تنوع آلفا ، تنوع بتا