برآورد اثرات هفت دهه آزادسازی ارقام بر افزایش عملکرد جو در ایران

چکیده مبسوط مقدمه و هدف: مطالعه پیشرفت ژنتیکی عملکرد گیاهان زراعی و شناسایی صفاتی که در آن نقش داشته ­اند در ارزیابی کارائی روش­های اصلاحی در گذشته و همچنین تعریف اهداف جدید در پروژه­ های به­ نژادی آینده اهمیت دارد. این تحقیق با هدف برآورد میزان پیشرفت ژنتیکی و آگاهی از سطح تنوع در رقام جو که در خلال سال­های ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۲ در ایران آزاد شده­اند انجام شد. مواد و روش­ ها: این مطالعه در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان طی سال های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷ انجام شد. مواد مورد بررسی یک نمونه شامل ۲۱ رقم جو آزادشده در بازه زمانی ۱۳۳۰ تا ۱۳۹۲ در ایران بود. در بخش مزرعه ارقام مختلف جو در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار برای ارزیابی متغیرهای بوته درکرت، ارتفاع بوته، تعداد سنبله، تعداد دانه در سنبله، طول سنبله، تعداد پنجه، وزن هزار دانه و روز تا رسیدگی کشت شدند. از نشانگرهای ISSR به منظور بررسی تنوع و گروه بندی ارقام استفاده گردید. ابتدا از ۲۳ آغازگر تصادفی ISSR استفاده شد که از میان آنها هفت آغازگر که چندشکلی بالایی نشان دادند برای ارزیابی نهایی و تولید نشانگر انتخاب شدند. یافته ها: تجزیه واریانس داده ­ها تفاوت معنی­دار بین ارقام را برای عملکرد دانه، وزن دانه، تعداد سنبله در کرت، تعداد دانه در سنبله، روز تا رسیدگی، تعداد پنجه در بوته، طول سنبله و طول ساقه آشکار نمود. از میان صفات مورد بررسی اثرات به ­نژادی بر بهبود عملکرد دانه و تعداد پنجه بزرگ و معنی­دار بود. تجزیه خوشه ای داده های مورفولوژیک با تفکیک ارقام جو به سه گروه جدید (آزاد شده از سال ۱۳۹۰ به بعد)، میانی (آزاد شده بین سال های ۱۳۹۰ تا ۱۳۴۰) و قدیمی (آزاد شده بین سال های ۱۳۳۰ تا ۱۳۴۰) حصول پیشرفت ژنتیکی را تایید نمود. مقادیر شاخص نئی و شانون برای نشانگر های ISSR نیز حاکی از وجود تنوع ژنتیکی قابل توجهی در بین ارقام مورد بررسی بود. بر اساس مقدار PIC، آغازگرهای شماره ۱۵، ۱۸ و ۲۳ برای شناسایی والدها در تهیه جمعیت­های در حال تفرق و یا گزینش به کمک نشانگر مفید خواهند بود. نتیجه­گیری: در بین دهه های مطالعه شده ارقام دهه هفتم (سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲) دارای بالاترین عملکرد دانه و در بین آنها دو رقم زهک و نیک بهترین بودند. نتایج نشان داد که متوسط پیشرفت ارقام جو طی هفت دهه به­نژادی حدودا معادل ۳/۷ کیلوگرم در سال بوده است.

کلیدواژه ها:

Cluster Analysis ، Genetic Diversity ، ISSR ، Marker ، Yield ، آی اس اس آر ، تجزیه خوشه ای ، تنوع ژنتیکی ، عملکرد ، نشانگر