توزیع کربن آلی، نیتروژن و کربوهیدرات ها در خاک دانه های اراضی بیابانی و کشاورزی مرکز ایران

چکیده مواد آلی و اجزاء آن از عوامل مهم تشکیل و پایداری خاک دانه های خاک بوده و نقش به سزائی در ساختمان آن ایفا می نماید. با این حال، توزیع مواد آلی در خاک دانه های خاک به ویژه در مناطق خشک مرکزی ایران، چندان مشخص نمی باشد. این مطالعه به منظور بررسی توزیع کربن آلی، نیتروژن و کربوهیدرات ها در خاک دانه های مختلف (۴-۲، ۲-۱، ۱-۵/۰، ۵/۰-۲۵/۰، ۲۵/۰-۰۵/۰ و < ۰۵/۰ میلی متر) اراضی بیابانی و کشاورزی (گندم و یونجه) در دشت ابرکوه (مرکز ایران) انجام شد. نمونه های مرکب خاک (۸۱ نمونه) از عمق های ۱۰-۰، ۲۰-۱۰ و ۳۰-۲۰ سانتی متری جمع آوری گردید. نتایج نشان داد که زیر کشت بردن اراضی بیابانی باعث افزایش معنی دار مقادیر کربن آلی، نیتروژن کل، کربوهیدرات ها و پایداری خاک دانه های خاک در تمام عمق ها شده است. بعد از تغییر کاربری اراضی، نسبت خاک دانه های کوچک تر از ۰۵/۰ میلی متر از ۴۳-۲۸ درصد در خاک اراضی بیابانی به ۱۴-۶ درصد در خاک های اراضی کشاورزی تنزل یافته و نسبت خاک دانه های ۴-۲ و ۲-۱ میلی متری در خاک اراضی کشاورزی به صورت معنی دار افزایش پیدا کرده است. مقدار کربن آلی و نیتروژن خاک دانه ها نیز در اثر تغییر کاربری اراضی افزایش یافت. الگوی توزیع کربن آلی و نیتروژن نشان دهنده غنی بودن خاک دانه های درشت نسبت به خاک دانه های ریز در خاک های زیر کشت گندم و یونجه بود. با این وجود، در اغلب خاک های اراضی بیابانی، خاک دانه های کوچک تر از ۰۵/۰ میلی متر کربن آلی و نیتروژن بیشتری نسبت به سایر خاک دانه ها داشتند. خاک دانه های کوچک تر از ۰۵/۰ و ۲-۲۵/۰ میلی متری، بخش عظیمی از کربن آلی خاک را به ترتیب در خاک های اراضی بیابانی و کشاورزی به خود اختصاص داده اند. توزیع کربوهیدرات ها در خاک دانه ها نشان داد که بر خلاف کربن آلی، در بیشتر خاک های اراضی کشاورزی، رابطه مشخصی بین اندازه خاک دانه و مقدار کربوهیدرات ها وجود نداشت. واژه های کلیدی: مواد آلی خاک، خاک دانه، تغییر کاربری اراضی، ابرکوه