بررسی روان-زبان شناختی تاثیر نمود دستوری بر تفسیر ضمیر فاعلی مبهم و روابط گفتمانی در زبان فارسی

نمود دستوری کیفیت انجام رویداد توسط فعل را عمدتا در قالب یکی از دو حالت پایان یافته (تام) یا در جریان (ناقص) نشان می دهد. در این مقاله تاثیر روان شناختی نمود تام و ناقص بر برجسته سازی مشارکان مختلف رویداد در قالب تفسیر ضمیر فاعلی سوم شخص مفرد و گزینش روابط گفتمانی در زبان فارسی بررسی شده است. برای این منظور، تعداد ۷۵ نفر گویشور فارسی زبان در آزمون تکمیل داستان شرکت کردند. در این آزمون از آزمودنی ها خواسته شد که بعد از خواندن جمله ای با معنی انتقال مالکیت در سه نمود تام، ناقص و ناقص استمراری جمله دوم سناریو را که با ضمیر فاعلی مبهم «او» آغاز می شد، تکمیل کنند. سناریوهای آزمون شامل ۱۸ سناریوی اصلی و ۲۰ سناریوی انحرافی بود. داده ها پس از جمع آوری با استفاده از آزمون معنی داری مجذور کای در نرم افزار اس.پی.اس.اس تحلیل شدند. یافته های پژوهش نشان داد که اولا ارجاع به نقش معنایی مبدا در جایگاه فاعل عموما در همه نمودها بیشتر از ارجاع به نقش معنایی هدف بوده است. این یافته به منزله تایید فرضیه «بیان نخست» در مورد تفسیر ضمیر فاعلی مبهم در زبان فارسی تفسیر شد. دوم، نوع نمود دستوری رابطه معنی داری با ارجاع ضمیر فاعلی مبهم جمله دوم به مبدا یا هدف جمله نخست دارد به گونه ای که در نمود تام ارجاع به مبدا کمتر و ارجاع به هدف بیشتر از نمودهای ناقص است. سوم، نوع نمود با نوع رابطه گفتمانی که میان جمله اول و دوم برقرار می شود رابطه معنی دار دارد. درواقع، هنگامی که جمله نخست دارای نمود تام است، رابطه گفتمانی جمله دوم با جمله اول در جهت تمرکز بر هدف جمله اول و بسط اثر رویداد اول است و هنگامی که نمود ناقص است، رابطه گفتمانی بین دو جمله از نوع توضیح و تشریح جزئیات رویداد با تمرکز بر مبدا در جمله اول است. درمجموع، یافته های حاصل از این پژوهش از فرضیه های «بیان نخست» و «ساختار رویداد» که در خصوص تفسیر ضمایر فاعلی مبهم مطرح بوده اند پشتیبانی می کند.

کلیدواژه ها:

نمود دستوری ، ساختار رویداد ، روابط گفتمانی ، روان شناسی زبان ، تفسیر ضمیر