نقش عجایب نگاری در سنت دانشنامه تصویری ایران نمونه موردی: دانشنامه مصور عجایب المخلوقات قزوینی

«عجایب نامه ها» از مهم ترین دانشنامه های تصویری در شناخت افکار، باورها و آداب هستند. روایات عجایب نامه ها تحت تاثیر عوامل مذهبی، قومی، وقایع تاریخی، اختراعات و اکتشافات مانند ورود سیاحان، مسافرت ایرانیان به سرزمین های دور و نهضت ترجمه بوده است. آن چه امروز عجایب نویسی نامیده شده، متونی است که ریشه در فرهنگ شفاهی مردم داشته، به شکل دانشنامگی تدوین شده است. در این مقاله ضمن بررسی سنت عجایب نامه نویسی در ایران، به معرفی و مطالعه یکی از نسخ خطی مصور کتاب عجایب المخلوقات «قزوینی» که در کتابخانه باواریا واقع در مونیخ آلمان نگه داری می شود، پرداخته شده است. نسخه های متعددی از کتاب عجایب المخلوقات قزوینی در کتابخانه ها، موزه ها و مجموعه های شخصی نگهداری می شود. نسخه خطی که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفته، مربوط به ۶۵۸ ه‍.ش/ ۶۷۸ ق و کهن ترین نسخه موجود از این کتاب است. روش انجام این پژوهش توصیفی- تحلیلی همراه با مطالعه کتابخانه ای است. با توجه به اینکه نویسنده کتاب (قزوینی) هنگام به تصویر درآمدن کتاب در قید حیات بوده، این موضوع در بررسی و تحلیل تصویری ۴۶۷ نگاره و ۴۴ نقشه خطی موجود در متن در نظر گرفته شده است؛ نگارگر آنچه را که در متن آمده، به تصویر کشیده و از پرداختن به هرگونه اضافاتی پرهیز کرده است. نگاره هایی که در متن اصلی کتاب عجایب المخلوقات به تصویر کشیده شده اند، کاملا در جهت روشن ترشدن مفاهیم متن هستند.

کلیدواژه ها:

دانشنامه تصویری ، عجایب نامه ، عجایب نویسی ، عجایب المخلوقات قزوینی