بازنمایی «انسان» در دو نظام معنایی: شخصیت و خود

با فراگیر شدن زبان روان شناختی برای فهم اشخاص، تامل انتقادی در آن موردتوجه اندیشمندان قرار گرفته است. در پژوهش حاضر با بهره­جویی از آرای استوارت هال بازنمایی «انسان» در قالب دو نظام معنایی شخصیت و خود موردتوجه قرار گرفت. لذا از پایان­نامه­های دفاع شده در دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران، استفاده شد. بدین­منظور از تحلیل گفتمان انتقادی، برای استخراج نحوه بدیهی­سازی و کلیشه­سازی بهره بردیم. لذا از میان ۶۲۷ پایان­نامه حدود ۱۷۰ پایان­نامه، که در عنوانشان از استعاره­های «شخصیت» و «خود» برای ارجاع به انسان استفاده کرده بودند، انتخاب شدند. تحلیل محتوای عنوان های پایان­نامه به منظور استخراج هم نشینی­ مفاهیم مرتبط با این دو مفهوم نشان داد با دو نظام معنایی متفاوت روبه رو هستیم. از اواخر دهه ۱۳۸۰ «نظام معنایی شخصیت» رو به افول گذاشته و جایش را به «نظام معنایی خود» داده است. در نظام معنایی  شخصیت با صفت/رگه به­مثابه مفهومی زیستی روبه رو­ایم و در نظام معنایی خود با کارکرد و نقش به منزله مفهومی شناختی اجتماعی مواجه ایم. سپس نقش علوم شناختی در این چرخش زبانی از مفهومی زیستی به سوی مفهومی شناختی اجتماعی برجسته شد. درادامه به شباهت­ها پرداخته شد: به طور کلی رویکرد شیءانگارانه مهم ترین شباهت­های این دو نظام معنایی، برای فهم انسان هستند. 

کلیدواژه ها:

بازنمایی ، تحلیل گفتمان انتقادی ، نظام معنایی شخصیت ، نظام معنایی خود