اقطاع داری و تغییر مناسبات تولید کشاورزی در ایران دوران میانه

با آغاز واگذاری­های محدود زمینهای دیوانی به عنوان اقطاع به نظامیان در زمان آل­بویه و گسترش و تثبیت این روش در زمان سلاجقه، تغییرات عمده­ای در ساختار اقتصاد ارضی فلات ایران که از زمان ورود اسلام به ایران تا تسلط سلاجقه، کمابیش بی­تغییر مانده بود، به وجود آمد. مسئله اصلی این مقاله بررسی اثرات گسترش اقطاع داری بر ساختار اقتصاد ارضی ایران و مناسبات تولید مرسوم در آن می­باشد. در این مقاله با روش تحلیلی-تاریخی و با استفاده از تکنیک مقایسه تطبیقی به بررسی میزان شکوفایی تولید ارضی و مناسبات تولید مرتبط با آن مابین مناطق اقطاعی و غیر اقطاعی و همچنین شرایط اقتصاد ارضی قبل و بعد از گسترش این نظام بهره­برداری از زمین، پرداخته­ایم و نشان داده­ایم که گسترش اقطاع­داری چه آسیب­هایی به اقتصاد کشاورزی ایران از لحاظ تکامل نیروهای تولیدی وارد آورد و تغییر مناسبات تولید غالب در اقتصاد ارضی فلات ایران از «بهره ثابت مالکانه» به «مزارعه» در اثر گسترش اقطاع­داری چگونه باعث استثمار هر چه بیشتر نیروهای تولیدی و جدا کردن ایشان از ابزار تولید و سهم مناسب از محصول گردید. همچنین در این مقاله علل ایجاد این سیر نزولی در اقتصاد کشاورزی ایران و نتایج زیانبار این تغییرات در مناسبات تولید آن پس از گسترش اقطاع­داری، نیز بررسی شده است

کلیدواژه ها:

مناسبات تولید ، بهره ثابت مالکانه ، مزارعه ، اقطاع ، سلجوقیان