ساختار نظام چندلایه تامین اجتماعی و نظام فراگیر بیمه مطالعه موردی استرالیا، هلند و کانادا

امروزه نظام تامین اجتماعی نقش بسزایی در تامین امنیت مالی افراد مسن ایفا می کند که این مسئله با عنایت به بهبود سیستم بهداشت و درمان و درنتیجه افزایش طول عمر افراد اهمیت بیشتری یافته است؛ چراکه نسبت به نسل های پیشین، نسل های فعلی و آتی زمان بیشتری از عمر خود را در دوران بازنشستگی سپری می کنند. به همین سبب تبیین و استفاده از نظام درآمدی بازنشستگی کارآمد که بتواند نیاز گروه های فعلی و آینده مستمری بگیران را به صورت قابل قبولی تامین کند، مسئله ای بسیار مهم تلقی می شود. براساس اصل بیست ونهم (۲۹) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز، برخورداری از تامین اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بیسرپرستی، درراهماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی همگانی در نظر گرفته شده است که دولت مکلف است طبق قوانین، از محل درآمدهای عمومی و درآمد حاصل از مشارکت مردم، خدمت و حمایت های مالی فوق را برای یک یک افراد کشور تامین کند. در این بین بدیهی است که پاسخ منحصر به فردی را برای نظام کارآمد تامین اجتماعی نمی توان یافت و مطمئنا بسته به ویژگی ها و شرایط مختلف، کشورها راهکارهای متفاوتی را برای تامین نیازهای گروه های مختلف افراد جامعه ارائه می کنند. اما بررسی و دستیابی به اصول الگوها و ویژگی های مشابه و موفق در دنیا می تواند ما را در تبیین بهتر نظام مذکور یاری کند. مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که به طور کلی نظام تامین اجتماعی در بسیاری از کشور ها، دارای چارچوب دقیق در تامین منابع و مخارج است و با سیاستگذاری دقیق تلاش شده است که ضمن فراهم کردن مستمری کافی به پایداری مالی نیز توجه شود. از میان انواع رایج اصلاحات سیستماتیک، طرح های بازنشستگی چندلایه در کشورهای مختلف جهان با استقبال زیادی مواجه شدهاند و از سوی مراجع مختلف بینالمللی نظیر سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه، سازمان جهانی کار و بانک جهانی به عنوان رویکرد مناسب اصلاحات در نظام بازنشستگی معرفی شده اند و بسیاری از کشورها به سیستم هایی متشکل از برنامه های مختلف با هدف های متنوع موسوم به نظام های چندلایه روی آوردهاند که به سبب دارا بودن لایه های مختلف می توانند اهداف متنوعی را در قالب یک برنامه جامع دنبال کنند. ساده ترین نوع نظام های مستمری چندلایه، شامل سه لایه حمایتی، بیمه ای و تکمیلی می شوند. لایه اول (بازتوزیع اجباری) اغلب بهمنظور کاهش فقر (با تاکید بر کاهش فقر مطلق)، عواید و منافع عمومی برای افراد با ویژگی خاص و یا تمام افراد جامعه در نظر میگیرد. عمده کشورهای جهان، به نوعی دارای لایه اول مستمری که شامل پرداخت مستمری هایی از جانب دولت بدون مشارکت افراد است، (شبکه امنیت اجتماعی) می باشند. عمدتا این عایدی ها در زمان افزایش بیکاری یا زمانی که عواید مستمری عمومی کاهش یابد، نقش مهم تری ایفا می کنند. در جامعهای که جمعیت پیر رو به افزایش است، نقش این لایه حمایتی می تواند بیشتر آشکار شود. در رویکرد سازمان توسعه و همکاری های اقتصادی این لایه می تواند شامل موارد زیر باشد که همه این موارد را بخش دولتی اداره می کند و اجباری است. • کمک های اجتماعی (شامل همه کمک های اجتماعی غیربازنشستگی)، • برنامه های پایه ای بازنشستگی: در این برنامهها مزایا یا بهصورت نرخ ثابت است (به همه بازنشستگان مبلغ یکسان پرداخت می شود)، و یا تنها به سالهای اشتغال (و نه درآمد قبلی) بستگی دارد، • برنامه های درآمد-بازنشستگی هدفمند: در این برنامه ها مزایای بیشتری به بازنشستگان فقیر پرداخت می کنند و مزایای بازنشستگان با وضعیت بهتر به مقدار کمتری پرداخت میشود. لایه دوم مرتبط با مشارکت نیروی کار در طرح مستمری خصوصی یا دولتی اجباری یا شبه اجباری است و متمرکز بر جایگزینی درآمد در دوران بازنشستگی است. در این لایه صندوق های بیمه بازنشستگی وجود دارند که با دریافت حق بیمه از افراد (مشارکت کارگر و کارفرما)، مزایایی را در دوران بازنشستگی به آنها پرداخت می کند. در لایه دوم برنامه های گسترده ای مانند مزایای معین (DB)، مشارکت معین (DC)، مشارکت معین فرضی (NDC) و همچنین انتخاب بین رویکردهای عمومی و خصوصی ارائه می شود. هدف در این لایه ایجاد سازوکاری مطمئن است برای آنکه افراد بازنشسته از نرخ جایگزینی مناسب (درآمد بازنشستگی نسبت به درآمد قبل از بازنشستگی) برخوردار باشند. لایه سوم را می توان پس انداز داوطلبانه برای دوران بازنشستگی و یک لایه بیمه ای اختیاری و همچنین تکمیل کننده دو لایه اول دانست. هدف ایجاد این لایه نیز ایجاد بسترهایی برای پس انداز بیشتر افراد برای دوران بازنشستگی است. از منظر پذیرش نظام های چندلایه در کشور، در برنامه پنجساله پنجم توسعه به نظام جامع تامین اجتماعی چندلایه پرداخته شده است. در ماده (۲۷) برنامه پنجم توسعه بیان شده است: دولت مجاز است نسبت به برقراری و استقرار نظام جامع تامین اجتماعی چند لایه با لحاظ حداقل سه لایه: • مساعدتهای اجتماعی شامل خدمات حمایتی و توانمندسازی، • بیمه‎های اجتماعی پایه شامل مستمری‎های پایه و بیمه‎های درمانی پایه، • بیمه‎های مکمل بازنشستگی و درمان، با رعایت یکپارچگی، انسجام ساختاری، همسویی و هماهنگی بین این لایه‎ها در کشور اقدام کند. طی بررسی های صورت گرفته در پژوهش پیش رو، هر سه کشور منتخب استرالیا، هلند و کانادا، دارای سه لایه مذکور هستند و به موجب حمایت حاکم در لایه اول این سیستم، مبالغ مشخصی به صورت هفتگی، دو هفته یک بار و یا ماهانه به سالمندان و گروه های خاص دارای سطوح پایین درآمدی پرداخت می شود. در ادامه نمای کلی نظام چندلایه در هریک از این کشورها ارائه شده است.

کلیدواژه ها:

استرالیا ، بازنشستگی ، بیمه ، تامین اجتماعی ، نظام چند لایه ، هلند ، کانادا