مطالعه تاثیر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد، کیفیت علوفه و میزان روغن ارقام مختلف گلرنگ در منطقه گنبدکاوس

سابقه و هدف: بخش عمده روغن مصرفی کشور از منابع خارجی تامین می گردد. بنابراین توسعه کشت دانه های روغنی اهمیت ویژه ای دارد. از بین دانه های روغنی سازگار با شرایط کشور، گلرنگ از جایگاه خاصی برخوردار بوده و این گیاه از نظر بوم شناختی با بسیاری از اراضی زراعی کشور سازگاری خوبی دارد. تحقیقات نشان داده است که تاریخ و تراکم کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان زراعی تاثیر بسزایی دارد. طی چند سال گذشته و در مناطق مختلف ایران، ارقامی از گلرنگ تفکیک و معرفی شده اند که ممکن است واکنش آن ها به تاریخ کاشت و تراکم بوته متفاوت باشد. بنابراین این مطالعه به منظور بررسی و تعیین مناسب ترین تاریخ کاشت و تراکم بوته ارقام برتر گلرنگ و تاثیر آن ها بر عملکرد دانه و علوفه، روغن و اجزای عملکرد در منطقه گنبدکاوس اجرا گردید.مواد و روش ها: این مطالعه، به صورت دو آزمایش جداگانه فاکتوریل (آزمایش اول در تاریخ کاشت ۹ آذر و آزمایش دوم در تاریخ کاشت ۲۹ آذر) در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در چهار تکرار در ایستگاه تحقیقات کشاورزی گنبدکاوس در دو سال زراعی ۹۵-۱۳۹۴ و ۹۶-۱۳۹۵ اجرا گردید. در هر آزمایش دو تراکم بوته ۲۰ و ۴۰ بوته در متر مربع (به ترتیب فاصله روی ردیف ۱۰ و ۲۰ سانتی متر) و چهار رقم برتر و جدید گلرنگ به نام های گل مهر، صفه، پدیده و گلدشت به صورت فاکتوریل ترکیب شدند. بذور ارقام ذکر شده از مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان تهیه شد. فاصله بین ردیف برای تمام تیمارها ثابت و معادل ۲۵ سانتی متر در نظر گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده ها به صورت تجزیه مرکب و با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین داده ها با نرم افزار SPSS و آزمون حداقل اختلاف معنی دار (LSD) انجام شد.یافته ها: نتایج نشان داد که تاثیر تاریخ کاشت بر صفات تعداد شاخه جانبی، عملکرد دانه، درصد روغن، خاکستر علوفه و جذب ماده خشک علوفه معنی دار شد. تاثیر تراکم نیز بر صفات تعداد شاخه جانبی، وزن صددانه و درصد روغن به صورت معنی دار بود. بین ارقام مورد بررسی نیز از نظر تعداد شاخه جانبی و درصد روغن دانه گلرنگ اختلاف معنی داری مشاهده شد. مقایسه میانگین داده ها نشان داد که بالاترین تعداد شاخه در بوته، عملکرد دانه، خاکستر علوفه و جذب ماده خشک علوفه در تاریخ کاشت اول مشاهده شد و تاخیر در کاشت باعث کاهش معنی دار این صفات شد در حالی که درصد روغن دانه گلرنگ افزایش معنی داری را نشان داد. افزایش تراکم کاشت باعث کاهش معنی دار تعداد شاخه در بوته، وزن صددانه و درصد روغن شد. عملکرد علوفه با عملکرد دانه و پروتئین خام همبستگی مثبت و معنی داری داشت.نتیجه گیری: از نظر تاریخ‎ کاشت گلرنگ، مشاهده شد که کاشت اول به‎ دلیل شرایط آب و هوایی مناسب و طول دوره رشد بیشتر، نتایج بهتری را در صفات تعداد شاخه جانبی، تعداد غوزه در بوته و عملکرد دانه، درصد روغن، خاکستر علوفه و جذب ماده خشک نسبت به تاریخ کاشت دیرتر داشت. با افزایش تراکم بوته، تعداد شاخه در بوته، وزن صد دانه و درصد روغن به میزان قابل توجهی کاهش یافت، بنابراین با توجه به اهمیت محتوای روغن، ۲۰ بوته در متر مربع پیشنهاد می شود. بر اساس نتایج این آزمایش، در تاریخ کاشت زودتر، می‎توان از رقم صفه استفاده نمود اما با تاخیر در کاشت بین ارقام تفاوت معنی داری از لحاظ عملکرد دانه وجود نداشت. بنابراین می توان چهار رقم گل مهر، صفه، پدیده و گلدشت را در شرایط کشت تاخیری مورد کشت قرار داد و توصیه می شود با در نظر گرفتن هدف از کاشت گلرنگ (علوفه، روغن یا تکثیر بذر)، رقم موردنظر انتخاب گردد.

کلیدواژه ها:

تراکم کاشت ، دانه روغنی ، ژنوتیپ ، عملکرد روغن ، کیفیت علوفه