آبشخورهای فکری شاه داعی شیرازی در سرودن مثنوی «چهارچمن» (رد پای هفت شهر عشق عطار در چهارچمن)

«شاه­داعی شیرازی» یکی از شاعران عارف و از مبلغان اندیشه وحدت وجودی ابن عربی در قرن نهم است که آثار متعددی به نظم و نثر از وی باقی مانده است. یکی از آثار منظوم وی «سته شاه داعی» است. مثنوی «چهارچمن»، چهارمین منظومه از سته شاه داعی شیرازی است که شاعر در سرودن آن به طور ضمنی به آثار پیشین، ازجمله «منطق­الطیر» عطار نظر داشته است. از آنجا که درباره این مثنوی و افکار و اندیشه­های شاه داعی در آن، تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است، در این مقاله با بهره­گیری از روش توصیفی تحلیلی و کتابخانه­ای، تاثیرپذیری سراینده این مثنوی از متقدمان، به ویژه عطار، مطمح نظر قرارگرفتهاست. شاه داعی علاوه بر ساختار اثر (استفاده از شیوه مناظره و قالب داستان منظوم، انتخاب شخصیت­های داستان و...) از نظر پرداختن به هفت وادی سلوک و مبحث وحدت وجود از عطار تاثیر پذیرفته است. حاصل سخن این که، پیروی شاه داعی از ابن عربی و بازتاب چشمگیر اندیشه هستی­شناختی وی در ساختار اثر، از جمله در بسامد واژه­ها و اصطلاحات و همچنین در محتوا قابل تامل است. مثنوی «چهارچمن» با وجود تاثیرپذیری­هایی که داشته است، از نظر ساختار هنری و ادبی، اثری ابداعی و مستقل است؛ چرا که سراینده با بهره­گیری از قوه تخیل خویش توانسته است، اندیشه­های پراکنده پیشینیان را در شیوه شاعری خود ذوب کرده و اثری جاودانه خلق کند

کلیدواژه ها:

شاه داعی شیرازی ، سته شاه داعی ، چهارچمن ، عطار ، منطق­الطیر ، هستی­شناسی