نگاهی به چرایی بازگشت ادبی از منظر نظریه گفتمان فوکو

یکی از مباحث بحث انگیز در کتب تاریخ ادبیات، شکل گیری و تثبیت مکتب بازگشت ادبی است؛ مکتبی که به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران، تحول شعر فارسی را برای مدتی از سیر طبیعی خویش دور ساخت؛ دلبستگی شاهان قاجار به رسوم درباری حکومت های سامانی‎ و غزنوی، آرامش جامعه ایرانی در دوره زند و پس از آن، دل زدگی از سبک هندی و تلاش برای رهایی شعر از انحطاط و… دلایلی هستند که برای شکل گیری و تثبیت این مکتب ادبی از سوی محققان ارائه شده است. نویسندگان این مقاله بر این باورند که این موضوع را می توان از منظر دیگری (نظریه گفتمان میشل فوکو) نگریسته، آن را به‎گونه ای دیگر نیز تبیین کرد. به‎نظر آنان، اگر قبول داشته باشیم که دوره بازگشت جزئی از گفتمان پیشامدرن است، آن گاه باید بپذیریم که تاریخ (به‎عنوان یکی از صورت های گفتمانی گفتمان پیشامدرن) فاقد مفهوم پیشرفت بوده، حرکت آن دورانی و دوری خواهد بود؛ چراکه صورت گفتمانی تاریخ در این گفتمان برخلاف گفتمان مدرن است که مسیری خطی و رو به جلو دارد. در چنین گفتمان و صورت گفتمانی ای اصل بر بازگشت به مبدا و آغازگاه است؛ یعنی درست همان کاری که شاعران دوره بازگشت با رجوع به شاعران دوره عراقی (در غزل) و خراسانی (در قصیده) انجام‎دادند.

کلیدواژه ها:

بازگشت ادبی ، صورت گفتمانی تاریخ ، گفتمان پیشامدرن ، حرکت دورانی