روابط همبستگی و تجزیه علیت برخی صفات موثر بر عملکرد دانه در ژنوتیپ های برنج

برنج یکی از مهم­ترین محصول غذایی است، لذا شناخت صفات موثر بر تولید و عملکرد آن می­ تواند در برنامه­ های اصلاحی کاربرد داشته باشد. به ­منظور تعیین شاخص­ های مناسب برای انتخاب ژنوتیپ برتر، بذر ۱۵ ژنوتیپ برنج که شامل ۵ رقم والدینی به نام­ های بی نام، دشت، ندا، دم سیاه مشهد و IR۶۲۸۷۱-۱۷۵-۱-۱۰  ۱۰ هیبرید که حاصل از یک تلاقی دای­ آلل ۵ × ۵ بود مورد ارزیابی قرار گرفت. آزمایش در قالب طرح بلوک­ های کامل تصادفی در سه تکرار در سال ۱۳۹۵ در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه گنبد کاووس اجرا گردید. در این تحقیق دوازده صفت شامل، ارتفاع بوته، طول و عرض برگ پرچم، طول خوشه، تعداد دانه پر و پوک، تعداد روز تا ۵۰ درصد گلدهی، وزن هزار دانه، تعداد پنجه موثر، وزن خوشه، تعداد سنبلچه در خوشه و عملکرد ارزیابی شدند. عملکرد دانه با صفات عرض برگ پرچم، تعداد دانه پر و وزن خوشه همبستگی مثبت و معنی­ دار داشته در حالی­که با صفت طول برگ پرچم همبستگی منفی و معنی ­داری را نشان داد. نتایج رگرسیون گام ­به ­گام با ضریب تبیین ۶۹ درصد نشان داد که وزن خوشه و عرض برگ پرچم مهم­ترین جزء عملکرد می ­باشند. تجزیه علیت نشان داد که تعداد دانه پر  خوشه (۲۷/۱=I) بیشترین تاثیر مثبت مستقیم را بر عملکرد بذر دارا بود، در حالیکه وزن خوشه (۸۱/۰- =I) بیشترین تاثیر مستقیم منفی را نشان داد ولی این صفت از طریق تعداد دانه پر بیشترین تاثیر غیرمستقیم را بر عملکرد داشته است. ماتریس فاصله اقلیدسی با الگوریتم UPGMA ژنوتیپ­ های برنج را به سه گروه دسته ­بندی نمود. همچنین ضریب کوفنتیک (۸۶/۰) بیانگر همبستگی زیاد ماتریس تشابه و ماتریس حاصل از دندروگرام می باشد. در مجموع در بین خصوصیات مورد بررسی، صفاتی نظیر عرض برگ پرچم، تعداد دانه پر و وزن خوشه می­ توانند شاخصهای مهمی برای گزینش ژنوتیپ­ هایی با عملکرد بالا می ­باشند.

کلیدواژه ها:

Correlation analysis ، Cluster analysis ، Rice ، Yield ، برنج ، عملکرد ، تجزیه خوشه ای ، ضریب همبستگی