جماعت خدمت و فهم گولنیستی از اسلام در ترکیه نوین؛ ماهیت، روندها و چشم انداز

از دهه ۱۹۶۰ به بعد، جنبشی اسلامگرا در ترکیه تحت عناوینی هم چون جماعت خدمت، جریان نورچی و جماعت گولن رشد کرده که از جهات گوناگون به ارائه الگویی نوین از اسلام اجتماعی مبتنی بر منظومه فکری و اندیشه ای فتح الله گولن معترض مذهبی مقیم آمریکا پرداخته است. این جنبش نه تنها در ترکیه، بلکه در سطح منطقه نیز جریانی تاثیرگذار محسوب می شود و طی سالهای گذشته، رشدی فزاینده در مناطقی همچون آسیای مرکزی و قفقاز، بالکان، آفریقا و حتی آمریکا داشته است. یافته های نوشتار توصیفی – تحلیلی حاضر که با بهره گیری از رهیافت جامعه شناسی تاریخی به رشته تحریر درآمده است نشان می دهد که جماعت خدمت ازیک سو محصول شرایط تاریخی ترکیه و واکنشی به سیاستهای سکولاریستی دولتها و ازسوی دیگر، تلاشی مستمر به منظور سازگاری اسلام با مدرنیته بوده است. این جماعت با بهره گیری از اخلاق اسلامی مبتنی بر آموزه های تصوف، تقدیس کار جمعی، مبارزه با فقر و تلاش برای آشتی سنت و مدرنیته با وام گیری از سنت لیبرالیسم و اخلاق پروتستانی، نوعی از اسلام را عرضه نموده که از الگوی اسلام اجتماعی در برابر اسلام سیاسی دفاع می کند. اگرچه فعالیتها و اقدام های این جنبش تحت الشعاع حوادث پس از کودتای نافرجام جولای ۲۰۱۶ قرارگرفته و دولت اردوغان مبارزه ای گسترده را برای حذف این جنیش آغاز نموده، اما به نظر نمی رسد جنبشی که ریشه ای عمیقی در سنت اسلامی و فرهنگ بومی دارد و توانایی خود را در تطبیق با شرایط موجود و روزآمدکردن اندیشه های اسلامی نشان داده ، به این زودی محو و یا به حاشیه رانده شود.

کلیدواژه ها:

جنبش های اسلامی ، جماعت خدمت ، الگوی اسلام اجتماعی ، حزب اعتدال و توسعه ، سکولاریسم ، مدرنیته