بهینه سازی کاربری اراضی بخشی از دامنه های جنوبی حوزه آبخیز اهرچای

افزایش درآمد آبخیزنشینان همراه با کنترل فرسایش خاک از مهمترین اهداف توسعه پایدار کشاورزی است. بهینه­ سازی کاربری اراضی از جمله راه­ حل­ های موثر در زمینه افزایش سود و کاهش خسارات فرسایش خاک به­ شمار می­ رود. تحقیق حاضر، در بخشی از دامنه ­های جنوبی حوزه آبخیز اهرچای در استان آذربایجان شرقی صورت گرفته­ است. در این پژوهش، برای بهینه ­سازی کاربری اراضی از مدل برنامه ­ریزی خطی چند هدفه به­ روش سیمپلکس در قالب سه سناریوی مختلف، کاربری وضع موجود، وضعیت موجود با اعمال مدیریت و وضعیت استاندارد اراضی با به­ کارگیری نرم افزار WinQSB استفاده شده­ است. نتایج حاصله نشان داد که در صورت بهینه ­سازی کاربری اراضی، سطح باغات آبی از ۱۷۳.۶ به ۶۶۲.۹ هکتار افزایش خواهد یافت. همچنین، وجود خاک مناسب و نزولات جوی کافی، توسعه باغات دیم در منطقه را تا سطح ۹۷۲ هکتار امکان پذیر می ­سازد. با بهینه ­سازی کاربری اراضی، متوسط وزنی فرسایش خاک در سناریوی اول و دوم به ­ترتیب از ۱۶.۳ به ۱۴.۸ و از ۱۰.۱۱ به ۹.۵ تن در سال کاهش یافته ­است. این مقدار در وضعیت استاندارد، به ۶.۸ تن در سال رسیده­ است. از طرف دیگر، با بهینه سازی کاربری اراضی، میزان درآمد خالص در واحد سطح در وضعیت فعلی از ۶.۶ به ۱۲.۹ و در وضعیت اعمال مدیریت از ۸.۴۶ به ۱۴ میلیون ریال در سال افزایش خواهد یافت. این مقدار در سناریوی سوم به ۱۵.۶۷ میلیون ریال در سال افزایش یافته­ است. نتایج حاصل از تحلیل حساسیت نشان داد که کاربری­ های باغات آبی و دیم، حساسیت بالائی در توابع بیشینه­ سازی سود داشته، علت آن سوددهی بالای این کاربری­ ها در واحد سطح است. در مقابل، در کمینه­ سازی فرسایش، کاربری­ های مراتع، جنگل و کشت دیم از حساسیت بالائی برخوردار بوده، به طوری که افزایش سطح آن ها تاثیر زیادی در افزایش فرسایش منطقه خواهد گذاشت.

کلیدواژه ها:

آذربایجان شرقی ، الگوی کاربری اراضی ، بیشینه سازی سود ، روش سیمپلکس ، کمینه سازی فرسایش