مردم نگاری فرایند تغییرات حمام در تهران

حمام کردن در ایران، قدمتی طولانی دارد و با توجه به کارکرد­های بهداشتی، زیبایی­شناختی، مذهبی و اجتماعی، نقش موثری در تاریخ اجتماعی آن داشته است. در دهه­های اخیر، حمام و استحمام با رشد تکنولوژی تامین منابع آب و انتقال آن به تهران از یک سو و رونق اندیشه فراوانی از سوی دیگر، دستخوش تغییرات اساسی شده است. هم زمانی سبک زندگی مصرفی و دسترس پذیری حمام در دوران معاصر، زمینههای تغییر ذائقه فرهنگی و روان شناختی انسان امروز را به همراه داشته است؛ به گونهای که تغییر کارکردی حمام و دگرگونی معانی آن به عنوان بخشی از تغییرات مهم انسان متمدن، پیگیری شدنی است. مقاله حاضر به دنبال درک تغییرات حمام و استحمام در مسیر تکوین تاریخی آن است. در این پژوهش از روششناسی کیفی- تاریخی و به طور خاص از روش مردم نگاری برای انجام عملیات پژوهش و کلیه مراحل کار میدانی بهره گرفته شد. یافته­های این پژوهش، حاصل تجربه زیسته زندگی پژوهشگران در تهران، مشاهدات و مصاحبه با طبقات مختلف شهری در تهران است. این مطالعه نشان می­دهد با وجود تغییرات ساختاری در زندگی شهری، از بین رفتن حمام عمومی و جایگزینی حمام خانگی، این تغییرات صرفا ساختاری نبوده و به مرور، ذائقه روان­شناختی مردم تهران نیز متناسب با پیچیده­تر شدن جامعه، تحولاتی را تجربه کرده است. افزایش دفعات شست وشو، کاهش فواصل زمانی، افزایش حساسیت­های بهداشتی، انزجار از بو، پنهان­سازی بروزهای بدن، خصوصی شدن و تغییرات کارکردی و معنایی حمام و استحمام، بخشی از این تحولات فرهنگی – روان شناختی است که در سال­های اخیر در ایران رخ داده است.   

کلیدواژه ها:

حمام ، استحمام ، فرایند متمدن شدن ، مصرف آب ، جابه جایی کارکردی ، روش مردم نگاری