تحلیل شناختی استعارههای دل در مرصادالعباد

در این مقاله به بررسی استعاره­های مفهومی با محوریت بن­مایه دل در «مرصادالعباد» پرداخته می­شود تا طرز تلقی نجم رازی  به عنوان نویسنده یکی از امهات آثار منثور فارسی در تاریخ نثر عرفانی از نظر مفهوم کلیدی دل روشن شود. برای این منظور، پس از استخراج استعاره­های زبانی، گزارشی از استعاره­های دل ارائه، سپس تشخیص استعاره­های مفهومی انجام شده و پس از پردازش و تحلیل آنها درنهایت این نتیجه حاصل شده که استعاره­پردازی­های­ رازی برخاسته از سه استعاره اصلی است که عبارتند از: «دل ماده است»، «دل مکان است» و «دل انسان است». مراحل شناخت و دریافت اندیشه شیخ، حول محور مفهومیسازی دل به مثابه مکان می­گردد. فراوانی قلمرو مبدا مکان از آن جهت است که همه احوال بر دل سالک وارد می­شود. انتخاب بیشتر قلمروهایی که با دربار و پادشاه در ارتباطند، بیانگر دیدگاه درباری و وابستگی او به دربارها است. همچنین انتخاب بیشتر استعاره­ها برای تجسمی کردن مفهوم دل براساس دیدگاه و بینش قرآنی و مذهبی وی است. عرفان شهودی و تصوف خاص وی؛ یعنی جمع بین عشق و عبادت نیز در استعاره­سازی­های او اثرگذار بوده است.

کلیدواژه ها:

استعاره هستیشناختی ، استعاره مفهومی ، دل ، نجم رازی ، مرصادالعباد