شناسایی و تحلیل عوامل مؤثر بر ابعاد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی کیفیت زندگی در محله‌های شهری (مورد مطالعه: منطقه 7 شهرداری تهران)

چکیده: امروزه، کیفیت زندگی شهری، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مطالعات شهری در کشورهای مختلف به شمار می‌رود که رویکردهای چندگانه اجتماعی، محیطی، اقتصادی و زیستی دارد. این تحقیق، با هدف شناسایی عوامل اثرگذار بر کیفیت زندگی در محله‌های شهری منطقه ۷ شهرداری تهران، تدوین شده است. تراکم بالا و واقع شدن در محدوده مرکزی تهران و وجود انواع مراکز اجتماعی و اقتصادی، سطح کیفیت زندگی شهروندان و ساکنان در محلات این منطقه را متأثر کرده است. نوع تحقیق، کاربردی- توسعه‌ای و روش مطالعه آن، به شیوه اسنادی، پیمایشی و تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش را ساکنین منطقه ۷ شهرداری تهران تشکیل می‎دهد که بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۳۱۲،۱۹۴ نفر بوده که به روش تصادفی ساده، ۳۲۱ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. گردآوری اطلاعات، از طریق بررسی اسنادی (شناسایی شاخص‌ها) و پیمایش (پرسش‌نامه) انجام شد. حجم نمونه آماری تکمیل شده برای این پژوهش، ۳۲۱ نفر است. سنجش کیفیت زندگی محله‌های شهری، از طریق آزمون کروسکال والیس و تحلیل عاملی با استفاده از نرم‌افزار SPSS انجام شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهند که بین محلات چهارده‌گانه منطقه ۷، تفاوت معناداری در سطح کیفیت زندگی وجود دارد. طبق پنج مؤلفه امنیتی و اجتماعی، کالبدی و خدماتی، کیفیت اقتصادی، کیفیت محیطی و کیفیت بهداشت و سلامت عمومی، محله‌های نیلوفر شهید قندی و باغ صبا سهروردی، به ترتیب با میانگین رتبه‌ای ۱۴۸ و ۲۰/۱۲۷، بالاترین سطح کیفیت زندگی و محله نظام‌آباد و ارامنه به ترتیب با میانگین ۲۷/۳۸ و ۵۰/۲۵، پایین‌ترین سطح کیفیت زندگی از دیدگاه پاسخگویان را دارند. در میان مؤلفه‌های سنجیده شده، بیشترین تفاوت معناداری، مربوط به ابعاد کالبدی و محیطی بوده است. در پایان، برای شناخت دقیق‌تر، از عوامل اثرگذار، از مجموع هشتاد متغیر مورد بررسی در پنج مؤلفه مورد سنجش، از طریق آزمون تحلیل‎عاملی، ۱۰ عامل تأثیرگذار در کیفیت زندگی ساکنان محله‌های منطقه ۷ شهرداری، شناسایی شد.

کلیدواژه ها:

Quality of Life ، Urban Neighborhoods ، Effectiveness ، Tehran Municipality ، احدنژاد ، محسن ، نجفی ، سعید. (1393). سنجش کیفیت ذهنی زندگی در محلات شهری با استفاده از مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (مطالعه موردی: محلات کارمندان و اسلام‌آباد شهر زنجان). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری ، 6(23) ، 20-1. بندرآباد ، علیرضا ، احمدی‌نژاد ، فرشته. (1393). ارزیابی شاخص‌‌های کیفیت زندگی با تأکید بر اصول شهر زیست‌پذیر در منطقه 22 تهران. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری ، 5(16) ، 74-55. پوراحمد ، احمد ، زارعی ، جواد. (1394) ، سنجش کیفیت زندگی در قلمرو بافت فرسوده‌ شهری مطالعه موردی: منطقه 9 شهر تهران. نشریه برنامه‎ریزی شهری ، 6(21) ، 18-1. جاجرمی ، کاظم ، کلته ، ابراهیم. (1385). سنجش وضعیت شاخص‎های کیفیت زندگی در شهر از نظر شهروندان مطالعه موردی: گنبد قابوس. مجله جغرافیا و توسعه ، 4(8) ، 18-5. حجازی ، سید رضا ، حسینی مقدم ، سید محمدرضا. (1392). تأثیر آموزش کارآفرینی بر خلاقیت شغلی و کیفیت زندگی دانش‎آموختگان ساکن شهرستان رشت. ماهنامه اجتماعی ، اقتصادی ، علمی و فرهنگی کار و جامعه ، شماره 165 ، 77-70. خادمی ، امیرحسین ، جوکار سرهنگی ، عیسی. (1391). ارزیابی کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: بافت فرسوده شهر آمل). نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی ، 1(4) ، 117-110. خزایی‎زاده ، رضا. (1392). بررسی و تحلیل وضعیت کیفیت زندگی شهروندان در محیط شهری محله نارمک. پایان‎نامه کارشناسی‎ارشد ، دانشکده جغرافیا ، دانشگاه تهران. خلیل‎آبادی ، حسن ، شاهمرادی قهه ، سودابه ، خانی‌زاده ، محمدعلی. (1397). تأثیر عملکرد مدیریت شهری بر ارتقای کیفیت زندگی شهروندان (نمونه موردی: شهر جدید بهارستان). نشریه انسان و محیط‎زیست ، 2(45) ، 109-93. دهقانی ، امین ، صیدایی ، اسکندر ، سیروس ، شفقی. (1391). سنجش و توسعه شاخص‌های کیفیت زندگی در کانون‌های اسکان عشایری ، مطالعه موردی ، کانون‌های اسکان عشایری استان‌های فارس و اصفهان. نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی ، 12(27) ، 96-77. ذالی‌بیگلو ، محمدحسین ، نوری ، پرویز. (1393). تحلیلی بر کیفیت زندگی شهروندان مطالعه موردی کلان‌شهر تبریز. اولین کنفرانس ملی شهرسازی ، مدیریت شهری و توسعه پایدار. رضوانی ، محمدرضا ، منصوریان ، حسین. (1386). سنجش کیفیت زندگی: بررسی مفاهیم ، شاخص‌ها ، مدل‌ها و ارائه مدل پیشنهادی برای نواحی روستایی. نشریه روستا و توسعه ، 11(3) ، 26-1. زاهدی‌اصل ، محمد ، فرخی ، جواد. (1389). بررسی‌ رابطه‌ میزان‌ سرمایه‌ اجتماعی‌ با کیفیت‌ زندگی‌ سرپرستان خانوارهای‌ ساکن‌ تهران‌. فصلنامه علوم اجتماعی ، 17(49) ، 29-1. سالاری سردری ، فرضعلی ، حیدری مقدم ، مصطفی ، سبحانی ، نوبخت ، عارفی ، اعظم. (1393). بررسی مؤلفه‌های کیفیت زندگی در فضاهای شهری (مطالعه موردی: شهر لامرد). دو فصلنامه پژوهش‎های منظر شهر ، 1(2) ، 62-53. غفاری ، غلامرضا ، امیدی ، رضا. (1388). کیفیت زندگی: شاخص توسعه اجتماعی. تهران: شیرازه. فرجی‎ملائی ، امین ، عظیمی ، آزاده ، زیاری ، کرامت‌اله. (1389). تحلیل ابعاد کیفیت زندگی در نواحی شهری ایران. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری ، 1(2) ، 16-1. فنی ، زهره ، حیدری ، سامان ، آقایی ، پرویز. (1394). سنجش کیفیت زندگی شهری با تأکید بر جنسیت ، مطالعه موردی: شهر قروه. دوفصلنامه پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری ، 6(12) ، 78-65. فیروزجاییان ، علی‌اصغر ، دهقان‎حداد ، محسن. (1394). ارتباط و تأثیر کیفیت زندگی عینی بر کیفیت زندگی ذهنی (مطالعه موردی ، شهر آمل ، استان مازندران). فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی ، 3(4) ، 157-184. قاسمی ، اکرم ، نوری ، زهرا. (1395). ارزیابی کیفیت زندگی در شهرهای جدید با استفاده از سنجش کیفیت ذهنی ، مورد مطالعه: شهر جدید هشتگرد. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری ، 7(25) ، 172-159. قانعی ، محبوبه ، اسماعیل‎پور ، نجما ، سرایی ، محمدحسین. (1396). سنجش کیفیت زندگی در محلات شهری در راستای ارتقای کیفیت زندگی (مطالعه موردی محله قلعه شهر بافق). نشریه پژوهش و برنامه‎ریزی ، 8(28) ، 44-21. کوکبی ، افشین ، پورجعفر ، محمدرضا ، تقوایی ، علی‎اکبر. (1384). برنامه‌ریزی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری ، تعاریف و شاخص‌ها. فصلنامه جستارهای شهرسازی ، شماره 12 ، 13-6. لطفی ، صدیقه. (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریف ، ابعاد و سنجش آن در برنامه‎ریزی شهری. نشریه نگرش‎های نو در جغرافیای انسانی ، 1(4) ، 80-65. لطفی ، صدیقه ، صابری ، سجاد. (1391). ارزیابی کیفیت زندگی شهری با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندمعیاره (مطالعه موردی: نواحی شهر یاسوج). نشریه جغرافیا و مطالعات محیطی ، 1(4) ، 59-45. نجفی ، سعید ، احدنژاد ، محسن ، دویران ، اسماعیل. (1394). ارزیابی کیفیت زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی شهرها موردشناسی: محله اسلام‌آباد شهر زنجان. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری-منطقه‌ای ، 5(16) ، 90-75. نهیبی ، سارا ، حسن‌دخت ، مریم سادات. (1393). بررسی تأثیر فضای سبز شهری بر ارتقای کیفیت زندگی شهری (مطالعه موردی: محله شیان). فصلنامه پایداری ، توسعه و محیط‌زیست ، 1(1) ، 70-51. Allen ، J. C. ، Vogt ، R. J. ، & Cantrell ، R. L. (2004). Quality of life in rural Nebraska: Trends and changes. Publications from the Center for Applied Rural Innovation (CARI) ، 9. Azahan ، A. ، Jamaluddin ، M. J. ، Lukman ، Z. M. ، Kadaruddin ، A. ، & Kadir ، A. (2009). The quality of life in Malaysia’s intermediate city: Urban dwellers perspective. European Journal of Social Sciences ، 9(1) ، 161-167. Lee ، Y. J. (2008). Subjective quality of life measurement in Taipei. Building and Environment ، 43(7) ، 1205-1215. Marans ، R. W. ، & Stimson ، R. J. (Eds.). (2011). Investigating quality of urban life: Theory ، methods ، and empirical research(Vol. 45). Springer Science & Business Media. Mason ، M. J. ، Valente ، T. W. ، Coatsworth ، J. D. ، Mennis ، J. ، Lawrence ، F. ، & Zelenak ، P. (2010). Place-based social network quality and correlates of substance use among urban adolescents. Journal of adolescence ، 33(3) ، 419-427. McCrea ، R. ، Shyy ، T. K. ، & Stimson ، R. (2006). What is the strength of the link between objective and subjective indicators of urban quality of life?. Applied research in quality of life ، 1(1) ، 79-96. Pacione ، M. (2003). Urban environmental quality and human wellbeing—a social geographical perspective. Landscape and urban planning ، 65(1-2) ، 19-30. Phillips ، D. (2006). Quality of life: Concept ، policy and practice. Routledge. Schyns ، P. ، & Boelhouwer ، J. (2004). The state of the city Amsterdam monitor: Measuring Quality of Life in Amsterdam. In Community Quality-of-Life Indicators (pp. 133-152). Springer ، Dordrecht. Serag El Din ، H. ، Shalaby ، A. ، Farouh ، H. E. ، & Elariane ، S. A. (2013). Principles of urban quality of life for a neighborhood. Hbrc Journal ، 9(1) ، 86-92. Teklay ، R. (2012). Adaptation and dissonance in quality of life: indicators for urban planning and policy making (Doctoral dissertation ، Master dissertation ، University of Twente Faculty of Geo-Information and Earth Observation (ITC)). Tesfazghi ، E. S. ، Martinez ، J. A. ، & Verplanke ، J. J. (2010). Variability of quality of life at small scales: Addis Ababa ، Kirkos Sub-City. Social indicators research ، 98(1) ، 73-88. Wang ، B. ، Li ، X. ، Stanton ، B. ، & Fang ، X. (2010). The influence of social stigma and discriminatory experience on psychological distress and quality of life among rural-to-urban migrants in China. Social Science & Medicine ، 71(1) ، 84-92. Węziak-Białowolska ، D. (2016). Quality of life in cities–Empirical evidence in comparative European perspective. Cities ، 58 ، 87-96.