مقاله مروری به نژادی مشارکتی، راهکاری برای تولید پایدار ارقام جدید برنج در ایران

طی 50 سال گذشته،‌ ارقام مختلف برنج توسط به‌نژادگران به جوامع کشاورزی سراسر دنیا معرفی شده است. با وجود بهبود شاخص‌هایی مانند عملکرد دانه و تحمل به تنش‌های زیستی و غیرزیستی،‌ هنوز تعداد قابل توجهی از کشاورزان، ژنوتیپ‌های بومی را به ارقام اصلاح شده ترجیح می‌دهند. دلایل اصلی این موضوع ضعف در مشارکت به‌نژادگران، مروجین و کشاورزان در برنامه‌های تحقیقات کاربردی و همچنین عدم احصای نیازها و ترجیحات جوامع کشاورزی، تفاوت در وضعیت رشد گیاهان در مزارع تحقیقاتی با مزارع کشاورزان، تفاوت شرایط اگرواکولوژیکی مناطق کشاورزی با یکدیگر و کیفیت مطلوب پخت و سازگاری بالای ارقام بومی و پایداری عملکرد آن‌ها در سال‌های مختلف هستند. طی دو دهه اخیر شیوه به‌نژادی مشارکتی با همکاری کشاورزان،‌ تجار،‌ صاحبان صنایع تبدیلی و مصرف‌کنندگان جهت بهبود و تولید ارقام جدید زراعی توسعه یافته است. در این شیوه معرفی ارقام جدید با مشارکت کشاورزان (و یا سایر ذی‌نفعان) و محققان به‌نژادی صورت می‌گیرد. ارقام معرفی شده با استفاده از روش به‌نژادی مشارکتی،‌ علاوه بر دارا بودن عملکرد بیشتر و بهبود درآمد کشاورزان،‌ به حفظ و افزایش تنوع ژنتیکی کمک کرده، سرعت پذیرش ژنوتیپ‌های جدید افزایش و زمان و هزینه‌های تحقیقات، آموزش و ترویج یافته‌های جدید کشاورزی کاهش می‌یابد. اجرای برنامه‌های به‌نژادی با کمک بهره‌برداران محصولات کشاورزی می‌تواند بسیار مفید بوده و آینده به‌نژادی متداول را تغییر دهد. معرفی دو رقم برنج اصلاح شده گیلانه در سال 1395 و آنام در سال 1398 با همراهی کشاورزان، نمونه‌های موفقی از اثربخشی تحقیقات برنج در قالب برنامه به‌نژادی مشارکتی در ایران می‌باشند.

کلیدواژه ها:

Farmers’ preference ، Participatory plant breeding ، Participatory varietal selection and Rice. ، انتخاب مشارکتی رقم ، برنج ، به‌نژادی مشارکتی و ترجیح کشاورزان.