مروری بر ایمنی زیستی گیاهان تراریخت

تا بیش از ده هزار سال پیش انسانها بر روي کره زمین کوچ رو بودند و براي زندهمانی، غذاي خود را بهطور مستقیم از طبیعت جمع آوري و یا شکار میکردند. به نظر می رسد حدود ده هزار سال پیش زمانی که انسان ها فرا گرفتند دانه غلات را در منطقه بین النهرین جمع آوري و براي فصل زمستان ذخیره سازي کنند یکجا نشینی را پیشه کردند و تجربیات خود را از نسلی به نسل دیگر منتقل و حفظ کردند. بسیاري معتقدند که این مرحله از حیات انسان همزمان با شروع تمدن بشري است که در پی آن اهلی کردن گیاهان، حیوانات واستفاده تجربی از علم ژنتیک براي بهبود بیشتر آنها رخ داد و نتیجه آن گسترش شهرنشینی و ازدیاد جمعیت انسانها بر روي کره زمین شد. این روند براي هزاران سال ادامه داشت تا اینکه در اواخر قرن نوزده میلادي نحوه و اصول وراثت صفات کشف و با کاربرد این اصول در بهبود گیاهان، به نژادي گیاهی شکل علمی به خود گرفت. با استفاده از علم ژنتیک در قرنی که گذشت دانشمندان هزاران رقم گیاهی را از جنبه هاي مختلف بهبود دادند و غذاي جمعیت رو به افزایش کره زمین را تامین کردند. با کشف ساختار شیمیایی ماده ژنتیک در سال 1953 میلادي، علم ژنتیک وارد مرحله جدیدي شد و ابزارهاي مولکولی توانمندي براي بهبود بیشتر موجودات زنده در راستاي نیازهاي بشر را در اختیار قرار داد. مهمترین جنبه این توانمندي حذف هرگونه محدودیت در انتقال ژن بین موجودات زنده است که با وجود آثار بسیار مثبتی که در زمینه بهبود زندگی بشر در زمینه هاي مختلف داشته است، باعث نگرانی از آثار مخر احتمالی این توانمندي در جوامع مختلف شده است. بر اساس این نگرانیها قوانین و مقرارت سختی در استفاده از این فناوري در کشورهاي مختلف برقرار شده است که سختترین آنها در خصوص گیاهان تراریخت میباشد تا جاییکه در بسیاري از کشورها کاشت این گیاهان به کلی ممنوع است. به نظر میرسد علت اصلی این ممنوعیت تصور خطرناك تر بودن گیاهان تراریخت نسبت به سایر موجودات ترایخت به دلیل نبود امکان کنترل گیاهان در فضاي باز مزرعه است. در سالهاي اخیر این موضوع در جوامع مختلف بسیار چالش برانگیز بوده و تا حد بسیار زیادي اظهار نظر در این مورد از مسیر علم خارج شده است و به نظر میرسد بیشتر نگرانی هاي مطرح شده در خصوص گیاهان تراریخت مبتنی بر احساس خطر کردن است تا وجود واقعی خطر. در حال حاضر نزدیک به دویست میلیون هکتار گیاه تراریخت در دنیا کشت می شود و تا به امروز میلیاردها تن از این محصولات تولید و مصرف شده است و به نظر نمیرسد آثار سویی در مقایسه با محصولات غیر تراریخت داشته است. شاید بتوان عمدهترین نگرانیهاي ابراز شده در مورد گیاهان تراریخت را در چند گروه تقسیم بندي کرد. اول مواردي که جنبه علمی دارد که عمده ترین آنها شامل فرار افقی و عمودي ژن، تاثیر مکانی ژن در ژنوم، تغیرات احتمالی در ژن مهندسی شده و آثار اکولوژیک گیاهان تراریخت است. دوم مواردي است که به نظر میرسد جنبه استدلالی دارد مانند پیش داوري در خصوص خطر ناك بودن تکنیک به جاي محصول مشتق شده از آن و یا مطرح کردن این که اگر این محصولات ایمن است چرا کشورهاي اروپایی از کاشت آنها جلوگیري می کنند؟ سوم مواردي است که جنبه سیاسی دارد که عمده آنها شامل تبلیغات و فعالیتهاي گروه هاي زیست محیطی، القا وجود شبکه هاي مافیایی در تولید گیاهان تراریخت،عدم نیاز به این فن آوري در تامین نیاز روز افزون غذا و اولویت نداشتن تولید این گیاهان در برنامه هاي ملی کشورها است.چهارمین گروه از موارد نگرانی گمانه زنی و تخیلی است که مبتنی بر گزارههایی همچون "ممکن است، شاید، چگونه میدانیم، چه میشود، اگر" و مواردي از این قبیل است. در این مقاله سعی خواهد شد که موارد مطرح شده در گروه اول که جنبه علمی دارد مورد بحث قرار گیرد.