تأثیر تفکرات شهرسازی ایرانی بر شهر در دوره ی اسلامی (نمونه ی موردی مقایسه ی شهرهای فیروزآباد ساسانی و بغداد عباسی)

شهرسازی و آبادانی برای اکثر پادشاهان و حکام در سرتاسر تاریخ از مهمترین عوامل نشان دادن قدرت و عظمتشان بوده است. درایران، شهرسازی برای پادشاهان ارزش والایی داشت تا جایی که در دوره ی ساسانی، شهرسازی به اوج رسید. فیروزآباد یکی از مهم-ترین شهرهای ساسانیان است که توسط اردشیر بابکان، سردودمان سلسله ی ساسانی بنا شد. او نام این شهر را اردشیر خورّه نامید.فیروزآباد از نظر جهان بینی و دیدگاه مذهبی و بسیاری از مسائل دیگر تحت تأثیر تفکرات شاه بود. این سنت در شهرسازی ایرانبعدها نیز ادامه یافت که یکی از نمونه های آن اصفهان در زمان شاه عباس اول صفوی است. اینگونه تفکرات شهرسازی در دوره یخلافت عباسیان نیز بازتاب یافته که تأثیر مستقیم ایرانیان به دربار خلیفه ی عباسی را نشان می دهد. شهر بغداد توسط منصورعباسی در سال 141 ه.ق. بنا شد که به آن دارالسلام می گفتند. این شهر به شدت تحت تأثیر شیوه ی شهرسازی ایران و به خصوصشهر فیروزآباد ساسانی قرار گرفت، تا جایی که اقتباس از شهر فیروزآباد برای ساخت بغداد به تمامیّت انجام گرفت. با در نظر گرفتناقلیم و موقعیت جغرافیایی متفاوت فیروزآباد با بغداد، این شهر در نهایت نتوانست در دوره های بعدی با همان شکل اصیل و اولیه اشگسترش پیدا کند و این اساس تفاوت تفکر ایرانشهری با بغداد است. اما در بقیه ی جهات شهر بغداد عباسی شباهت های بسیاری بافیروزآباد ساسانی دارد که با وجود این شباهت ها می توان از عوامل برجای مانده در شهرها مورد نظر برای بازآفرینی و همپوشانییکدیگر استفاده شوند. چه بسا وجود خیابان ها با طاق های تونلی، دکان ها و خانه های مسکونی در حلقه ی میانی شهر بغداد، درفیروزآباد نیز وجود داشته است. مبتنی بر این فرض، شاید بتوان به نوع شهرسازی ایرانی در دوره ی ساسانی اطلاعات بیشتری اضافهکرد و نقش مایه ی اصلی شهرهای اسلامی به خصوص در خاورمیانه را اقتباس شده از شهرهای اصیل ایران دانست.

کلیدواژه ها:

شهرسازی ، فیروزآباد ، بغداد ، ساسانیان ، عباسیان