مجموعه گزارشهای تخصصی سیلابهای فروردین ۱۳۹۸(گزارش اول) سیل گلستان - گزارش کارگروه مخاطرات بخش زلزله شناسی مهندسی و خطر پذیری

رده بندی دیویی: 627/40955
شابک: 978-600-113-233-9
رده بندی کنگره: TC530
شماره کتابشناسی ملی: 5975009
شناسه ملی سند علمی: R-1136012
تاریخ درج در سایت: 13 دی 1399
سال انتشار: 1398
تعداد صفحه: 64
زبان: فارسی
مشاهده: 2,029

فایل این کتاب در 64 صفحه با فرمت PDF قابل دریافت می باشد

  • من نویسنده این مقاله هستم

استخراج به نرم افزارهای پژوهشی:

لینک ثابت به این کتاب:

چکیده کتاب:

از ساعت ۹ : ۳۰ صبح روز ۲۷ اسفندماه تا ساعت ۹ : ۳۰ صبح روز جمعه ۲-۱-۱۳۹۸ مقدار بارش در ایستگاه توسکاچال مینودشت به ۳۵۶ میلی متر رسید که نسبت به میانگین سالانه منطقه رقم بسیار بالایی است. این ایستگاه بیشترین مقدار بارش را داشته است. مساحت تقریبی حوضه بارش و تجمع آب ۸۵۰۰ کیلومتر مربع (۰۰۰ ۸۵۰، هکتار) بوده مساحت مذکور حدود ۴۰٪ مساحت استان گلستان را تشکیل می دهد. متوسط دراز مدت بارش سالیانه برای حوضه رود گرگان و قره سو در دوره ۵۰ ساله ۲۹۷ میلی متر در سال می باشد. رقم بارندگی سیل آسای گلستان ۱۲۲ برابر مقدار میانگین ۵۰ ساله بوده است. در حوضه تجمع آب سیلاب مقدار میانگین بارش ۱۷۸ میلی متر از ۲۷ اسفند تا ۲ فروردین برای کل حوضه است، این عدد در مقایسه با میانگین ۵۰ ساله حدود ۹۷٪ کل میانگین دراز مدت سالیانه است. شیب متوسط مسیر سیلاب بین ۰. ۲ تا ۰ . ۳ درصد و شیب بیشینه حدود ۱ . ۹ تا ۲ درصد می باشد.

چنین شیب ملایم و کم در مسیر آبراهه و رودخانه در اثر هجوم آب با دبی بالا موجب پخش شدگی آب و غوطه وری مراکز جمعیتی در سیلاب گلستان شد. مساحت بخش سیلاب براساس نگاره های ماهواره ای ۴۰۰ کیلومتر مربع بوده که با توجه به طول تقریبی ۱۵۰ کیلومتر مسیل سیلاب، پهنای تقریبی و میانگین سیلاب ۲. ۷ کیلومتر ارزیابی می شود. با فرض اشباع بودن خاک و تشکیل رواناب از کل بارندگی در حوضه ۸۵۰۰ کیلومتر مربعی، با در نظر گرفتن ارتفاع بارندگی ۱۷۸ میلی متری، حجم آب ۱ . ۵ کیلو متر مکعب برآورد می شود که با فرض پخش لحظه ای آن در مساحت ۶۰۰ کیلومتر مربعی، ارتفاع آب به عدد تقریبی ۳۰۷ متر می رسد.

در محدود اثر مستقیم سیل مراکز شهری گنبد کاووس، انبار آلوم، آق قلا و سیمین شهر (حوزه گمیشان) با جمعیتی بالغ بر ۲۱۱ ، ۰۰۰ نفر جمعیت قرار گرفته است و همچنین در زون پخش شدگی سیلاب ۸۲ آبادی با جمعیت کل حدود ۱۰۳ ، ۵۰۰ نفر واقع شده است. در مناطق شهری در معرض سیلاب حدود ۵۷۰۰۰ واحد مسکونی قرار دارد که ۰۰۰، ۳۲ واحد از این ساختمان ها، بنائی و فاقد اسکلت است. این عدد معرف اثر مخرب سیل بر استحکام واحدهای مسکونی نیز می باشد. بعد از فروکش کردن سیل لازمست که ساختمان های تحت تاثیر سیل از نظر کیفیت و دوام و نحوه اثر آب ناشی از آب گرفتگی و سیلاب مورد ارزیابی قرار گیرد. همچنین واحدهای مسکونی آبادی های واقع در معرض سیل نیز حدود۰۰۰ ۲۵واحد برآورد شده است، ٪۸۶ از چنین واحدهایی از نوع بنائی و فاقد اسکلت است!. واحدهای روستائی با توجه به نوع مصالح آنها در مقابل بار سیلاب و اثر رطوبت و آب گرفتگی و سیلاب، استحکام لازم را ندارند و بیشتر دچار استهلاک و تخریب خواهند شد که لازم است در این زمینه نیز ارزیابی های کارشناسی و میدانی پس از عادی شدن شرایط بعمل آید.

مقدار و شدت بالای بارش، مورفولوژی زمین و جنس خاک از عوامل اصلی سیلاب گلستان می باشند. سدهای منطقه و بویژه سدهای شرقی شهر گنبد تاثیر بسزائی در کاهش اثرات تخریبی سیل در گنبد داشتند. طبق آمار اعلام شده از مقامات مسئول استانی بطور متوسط تا پیش از شروع بارندگی های دو روز ۲۷ و ۲۸ اسفندماه، حدود ۸۸. حجم سدهای در دست بهره برداری استان و از جمله سدهای گلستان، بوستان پر و سد وشمگیر در بالاترین حد حجم خود آب داشت. به انگار نگارنده این گزارش، عملکرد سدها و مدیریت آن در کنترل اثرات تخریبی سیلاب بویژه بر روی شهر مهم گنبد با جمعیت ۱۵۲۰۰۰ نفری مثبت ارزیابی می شود.

طبق برآوردها در طولی بالغ بر ۱۷۰۰ کیلومتر از رودخانه های استان گلستان، نیاز به عملیات لایروبی وجود دارد که ظرف ۱۰ سال تنها ۱۸۰ کیلومتر آن انجام شده است. همچنین ۲۰۰ کیلومتر از طول رودخانه ها نیز نیاز به دیوار کشی دارد. این واقعیت از عوامل مهم تشدید اثر سیلاب در استان گلستان بوده است. بر اساس اطلاعات اخذ شده از اداره کل منابع طبیعی استان، در دو میلیون دویست هکتار از اراضی استان، تاکنون مطالعات فاز ۱ آبخیزداری بصورت کامل انجام شده که از این میزان در سطح ۵۳۰ هزار هکتار عملیات آبخیزداری انجام شده است.

همچنین با رویکرد جلوگیری از آثار مخرب سیل و نیز صیانت از خاک و اراضی استان عملیات آبخیزداری نظیر اجرای ۱۸۵ بندهای خاکی کنترل سیلاب و رسوبگیر، اجرای ۲۰ سازه سنگی و ملاتی وبتی رسوبگیر، اجرای ۱۲۰۰ سازه گابیونی رسوبگیر، اجرای ۴۵ سازه سرشاخه گیر، اجرای ۲۰۰۰ هکتار تراس بندی با پلکانی کردن اراضی شیبدار، اجرای ۱۹۰۰۰ هکتار جنگل کاری درختکاری مثمره، اجرای ۲ طرح بخش سیلاب در تیل آباد آزادشهر، اجرای ۳ طرح مدیریت سیلاب در حوزه نوکنده کردکوی و کوهمیان آزادشهر انجام یافته است.

در سیل گلستان تجربه ای از اثر زیرساخت های حمل و نقلی (جاده ای و ریلی) بر تجمع رواناب در زمین های خیلی هموار بدست آمد که بنا به تجربه نگارنده در نوع خود تازگی داشت. بدلیل ضرورت مهندسی، لازم است که جاده و بویژه ریل از سطح زمین اطراف مرتفع تر باشد.

این امر با اینکه الزامی است در سیل گلستان و در نواحی شمالی و شمال غربی آق قلا موجب تجمع آب گردید. با هدف جریان آب تجمع یافته در شمال شهر، شکافتن راه آهن در چندین نقطه (حدود ۹ نقطه) به عرض ۲۰ الی ۳۰ متر انجام شد.

طبق اظهار نظر کارشناسان استانی این امر در کاهش ارتفاع آب جمع شده موثر بوده است اما در خصوص دلایل فنی و مهندسی این کار و میزان هزینه های ترمیم ریل و نیز آثار آن بر مراکز جمعیتی پائین دست غربی و مسائل و مشکلات اجتماعی ناشی از این اقدام، هنوز اختلاف نظر وجود داشته و لازم است که در چنین مواردی، همه جانبه نگری جدی رعایت شود.

بنابراین در طراحی ریل، باید این مورد مهم برای گذر آب در مناطق هموار و با شیب ملایم در نظر گرفته شود. لازم بذکر است که راه آهن بندر ترکمن به اینچه برون در بخش غربی آق قلا در طول ۱۰ کیلومتر دارای ۲۵ کالورت و یک پل بزرگ است

  • حداقل توصیه ما اینست که بحران های ناشی از مخاطرات طبیعی را سیاسی نکنیم!
  • بنظر نگارنده، اقدامات مقابله، فعالیت های امداد و نجات، حضور مسئولین در منطقه و کلیه فعالیت هائی که تا حد امکانات و با توجه به ایام سال نو صورت گرفته و می گیرد، قابل قبول بوده و جای تقدیر دارد. نکته ای که بعنوان نقطه ضعف است، عدم توجه به اقدامات پیشگیرانه است.
  • سامانه هشدار میدانی سیل با صرف هزینه پائینی امکان پذیر و کارائی مطلوب دارد. پیشنهاد می نماید این سامانه در استان های سیل خیز راه اندازی شود. اقدامات پیشگرانه کاهش ریسک سیل، شامل اقدامات سازه ای، آموزشی، اقدامات آبخیزداری، حفظ پوشش گیاهی و توسعه دامداری صنعتی را باید به یک امر نهادینه، مستمر و جاری تبدیل نمود، هیجانات زمان بحران، فروکش می کند ولی اقدامات ماندگار و راستین و صادقانه را باید با عزمی راسخ دنبال نمود.
  • بررسی استحکام ساختمان های تحت تاثیر آب در سیل گلستان باید در دستور کار قرار گیرد و ارزیابی های و میدانی در خصوص دوام آنها بعمل آید. در این زمینه، ساختمان های روستائی و ساختمان های فاقد اسکلت با توجه به تعداد قابل توجه آنها، در اولویت اول بررسی می باشند.
  • نشست زمین با توجه به خصوصیات خاک منطقه امر محتملی در ساختگاه ساختمان ها و زیرساخت هاست که لازم است مسئولین مرتبط هر کدام از المان های در معرض سیل به این موضوع توجه کافی داشته باشند.
  • حمایت روانی از آسیب دیدگان سیل، بررسی وضع معیشت آنها، اقدام در جهت جلوگیری از شیوع بیماری ها و نیز آفت های نباتی و دامی نیز از مقولات مهم در زمان بعد از سیلاب است. نباید با فروکش کردن اخبار، رسیدگی و آهنگ توجه به آسیب دیدگان کمتر و کندتر گردد.

پیش گفتار کتاب

 گستره سیلاب های فروردین ۱۳۹۸ در سطح استانهای فارس، گلستان، لرستان، ایلام، کرمانشاه و خوزستان و وسعت آسیب های گزارش شده در آنها، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی را بر آن داشت تا با تعمق بر روی این پدیده و بازدید از مناطق متاثر از آن، به واکاوی علل وقوع آن و دلایل بروز آسیب هایی با این شدت بپردازد.

در همین راستا، کارگروه های تخصصی در حوزه های مخاطرات، معماری و شهرسازی، راه و ابنیه فنی، سازه (ساختمان و مصالح) و ژئوتکنیک تشکیل شد و برنامه ریزی هایی برای انجام بازدیدهای میدانی، تحليل مشاهدات و بررسی دلایل بروز این واقعه صورت گرفت.

پیرو تلاشهای صورت گرفته توسط ۱۲ تیم کارشناسی مرکز و مطالعات انجام شده در بخشها و حوزه های تحقیقاتی، و در تعامل با نمایندگان مرتبط با موضوع در وزارت راه و شهرسازی و تمامی معاونتها و سازمانهای متبوع، نشست فنی با عنوان «درسهایی از سیلاب های اخیر در حوزه راه و شهرسازی» برگزار و نتایج حاصل از پژوهش های بعمل آمده در ابعاد مختلف موضوع در آن ارائه گردید.

در ادامه و با هدف مستندسازی این واقعه و فراهم آوردن شرایط مناسب برای بهره بردن از نتایج مطالعات در توسعه طرح های ملی، ارتقاء وضعیت موجود، اتخاذ راهکارهای مدیریتی در کاهش مخاطرات ناشی از وقوع پدیده ای به نام سیل در طرح های توسعه در دست انجام و همچنین، برنامه ریزی برای جلوگیری از متحمل شدن خساراتی با چنین وسعت در مواجهه مجدد باسيل، مجموعه گزارش های تخصصی سیلاب های فروردین ۱۳۹۸» در 6 جلد تهیه و در اختیار جامعه مهندسی قرار می گیرد.

گزارش حاضر بعنوان جلد اول از این مجموعه گزارش ها، به بررسی ابعاد سیل گلستان از دیدگاه کار گروه مخاطرات می پردازد که امید است به نحو مطلوب و در مراحل تصمیم گیری و برنامه ریزی، مورد استفاده مسئولین قرار گیرد.

فهرست مطالب کتاب

فصل اول: شرح حادثه و کلیاتی از محدوده اثر آن

فصل دوم: علل رخداد سیل و عوامل موثر بر آن

فصل سوم: خسارت ها و تلفات و دلایل آن 

فصل چهارم: نکته ها و پیشنهادات 

پیوست - عکس ها 

نمایش کامل متن