سه نسل از جهادگرایی در کردستان عراق

چه چیزی شهروندان کردستان را به جهادگرایی سوق می دهد؟ این پرسشی بسیار موجه است، زیرا در روایت کلان ملی گرایان کرد، «مردم کرد» عموما قربانیان حمله 1400 سال پیش اسلام تصویر می شوند: آنها با زور شمشیر به اسلام گرویده اند و قلمروی آنان امروزه در اشغال مسلمانان عرب (در عراق و سوریه)، ترک ها (ترکیه) و فارس ها (ایران) است. مسلمانان جهان مدرن هم عمدتا مانند هم قطاران خود در صدر اسلام به نام همان مذهب بازگشته اند تا کار نابودی مردم کردستان را از طریق عملیات انفال (نسل کشی کردها به دستور صدام حسین) تمام کنند. این مسلمانان هم در حلبچه از سلاح های کشتار جمعی استفاده کرده و تنها در عراق بیش از 2 هزار روستای کردنشین را نابود کردند. در اوایل دهه 1970، ملی گرایان کرد به طرح روایتی رسمی علیه اعراب عراقی پرداختند: به گفته مردم: «ما دیگر قرآن شما را نمی خواهیم، ما آن را پشت شتر به شما باز می گردانیم». در این روایت که مورد توجه اکثر کشورهای غربی قرار گرفته است، کردها مردمی دوست و سکولار و درگیر جنگی جهانی علیه تروریسم ترسیم می شوند. با همه این اوصاف، هنوز شکاف زیادی بین روایت کلان استوار بر ایدیولوژی های ملی گرایان و واقعیت جامعه کردستان وجود دارد. ما در مقالات دیگر به ابعاد مختلف این واگرایی پرداخته ایم. بنابراین، ما همچنان اعتبار این روایت را زیر سوال می بریم: اگر این واقعیت جامعه کردستان است، پس چطور می توانیم تاریخچه 37 سال جهادگرایی در کردستان، حضور گسترده ایده های جهادی از یک نسل به نسل بعد و گذار شبه نظامیان از نهضت اسلامی کردستان به انصار و داعش را توضیح دهیم؟ رسانه های ملی گرای کرد در راستای تقلیل خاستگاه های این جهادی های کرد تلاش می کنند: «آنها کردهای واقعی نیستند» یا «از جاهای دیگر می آیند». این انکار، واقعیت ها را نادیده می گیرد. با وجود این، ما باید قبول کنیم که جهادگرایی همواره در جامعه کردستان جای داشته است. جهادی های کرد از افغانستان یا عربستان سعودی نمی آیند، بلکه ریشه در اعماق جامعه کردستان دارند: زبان آنها، خصوصا نسل سوم، کردی است و در مدارس حکومت اقلیم کردستان تحصیل کرده اند، هرچند ممکن است موفق به اخذ مدرک پایان تحصیلات نشده باشند. این جهادی های شبه نظامی در واقع بخشی جدایی ناپذیر از جامعه کرد عراق هستند که بیش از یک قرن است که 94 درصد آن را مسلمانان اهل سنت تشکیل داده اند. در واقع، اسلام از نظر الگوها و چارچوب اندیشه، اصل حاکم بر این جامعه بوده است. با اینکه این اصل ذاتا کثرت گرا بوده و می تواند پیکره بندی شود، اما هم زمان مطابق با واقعیت های نمایندگان خود پیکره بندی می شود. ارتباط پویایی بین جهادی ها و اسلام وجود دارد: کردهای داعشی به نام اسلام است که خودروهای بمب گذاری شده خود را منفجر می کنند. هرچند، این ارتباط بیشتر یک برساخته موقعیتی محسوب می شود تا ساختاری. اسلام سخن نمی گوید؛ بلکه در مسیر حرکت پیروانش به سخن درآمده است؛ اما این مسیر حرکت در گذشته و حال حاضر با فرهنگ خشونت در کردستان ارتباط متقابل داشته و آن را برمی انگیزد: دست کم یک قرن است که کردستان سرزمین آتش و خون، خط مقدم جنگ بین ملی گرایان کرد و برخی دیگر از دولت های منطقه بوده است. از زمان انقلاب های جهان عرب، اقلیم کردستان به دفعات عرصه درگیری بین جوانان کرد و نیروهای حکومتی شده است. همچنین عمدتا از رهگذر شبکه های اجتماعی شاهد اشکال جدیدی از خشونت بوده است: به عنوان نمونه، تصورات جهادی ها تحت تاثیر صحنه های هالیوودی خشونت قرار دارد. در کنار همه این عوامل، ظهور طبقات اجتماعی جدید، اجرای تاثیربرانگیز سازوکارهای محرومیت اجتماعی و تبعیض (یک نسل بدون امید یا تحصیل، متزلزل و مستاصل محکوم به زندگی در خیابان ها)، در حال ایجاد جبهه هایی برای تداوم مسیر حرکت جهادی های کرد هستند؛ و در نهایت، ادغام سه نهضت اسلامی عمده (اتحاد اسلامی کردستان، گروه اسلامی کردستان و نهضت اسلامی کردستان) در نظام سیاسی حکومت اقلیم کردستان باعث سرخوردگی بسیاری از چهره های اسلام گرایی شده است که معتقدند رادیکالیسم معنای تازه ای به زندگی آنان بخشیده است و این سرخوردگی همچنان ادامه خواهد داشت. این واقعیت که اسلام گراها، کسانی که اغلب بسیار جوان هستند، احزاب سیاسی را برای پیوستن به دولت اسلامی یا القاعده ترک می گویند، نشانه ای است که نسل اول نهضت های اسلامی با موفقیت در نظام سیاسی کردستان ادغام نشده اند. به همین دلیل، ملی گرایان اغلب آنها را به توانمندسازی شبه نظامیان برای پیوستن به سازمان های تروریستی متهم می کنند.