ارزیابی منابع مقاومت به زنگ سیاه گندم در توده های گندم نان بانک ژن گیاهی ملی ایران

زنگ سیاه گندم تا سال ‭ 1999‬با استفاده از ارقام تجاری مقاوم اهمیت چندانی نداشت ولی با ظهور نژاد جدیدی با نام ‭Ug99‬ دارای توان بیماریزایی روی گیاهان حامل ژن ‭Sr13‬ این بیماری دوباره به عنوان تهدید کشت گندم مطرح صشد. یافتن منابع مقاومت نسبت به این بیماری و به خصوص نژادهای جدید آن برای پیشگیری از شیوع بیماری ضروری است. در این تحقیق ‭ 1228‬نمونه ژنتیکی از گندم های کلکسیون گندم نان در بانک ژن گیاهی ملی ایران نسبت به جدایه ای از پاتوتیپ ‭TTKSK‬ زنگ سیاه گندم در مرحله گیاهچه ای مورد ارزیابی قرار گرفتند. از نمونه های ژنتیکی مورد بررسی در مرحله گیاهچه ای تعداد ‭ 323‬نمونه مقاومت و تعداد ‭ 884‬نمونه حساسیت نشان دادند. در مرحله گیاه کامل در طی سه سال نمونه ها ی ژنتیکی زیر سیستم مه پاش در دو منطقه از کشور در مرحله گیاه کامل در شرایط مزرعه ای ارزیابی شدند. در مرحله برگ پرچم و زمانی که رقم حساس موروکو حداکثر آلودگی به بیماری زنگ سیاه گندم را نمایان کرد، شدت آلودگی بر اساس روش اصلاح شده کوب و همچنین تیپ آلودگی بر اساس روش رولفز و همکاران یادداشت برداری شدند. در طی سال زراعی ‭ 1389-90‬تعداد ‭ 56‬لاین درجات مختلف مقاومت، تعداد ‭ 47‬لاین درجات مختلف مقاومت نسبی، تعداد ‭ 79‬لاین درجات مختلف حساسیت نسبی و تعداد ‭ 260‬لاین درجات مختلف حساسیت را نشان دادند. در طی سال زراعی بعد تعداد ‭ 15‬لاین درجات مختلف مقاومت، تعداد ‭ 32‬لاین درجات مختلف مقاومت نسبی، تعداد ‭ 43‬لاین درجات مختلف حساسیت نسبی و تعداد ‭ 458‬لاین درجات مختلف حساسیت را نشان دادند. در آخرین سال بررسی طی سال زراعی ‭1392-93‬؛ تعداد ‭ 56‬لاین درجات مختلف مقاومت، تعداد ‭ 115‬لاین درجات مختلف مقاومت نسبی، تعداد ‭ 227‬لاین درجات مختلف حساسیت نسبی و تعداد ‭ 772‬لاین درجات مختلف حساسیت را نشان دادند. نمونه-های ژنتیکی با درجات مختلفی از مقاومت به زنگ سیاه گندم میصتوانند به عنوان منابع مقاومت متنوع برای تولید مواد پیش اصلاحی برای تهیه ارقام مقاوم جدید و گسترش پایه ژنتیکی ارقام تجاری مورد استفاده قرار گیرند. کلمات کلیدی: گندم نان، بیماری زنگ سیاه، ‭Puccinia graminis f. sp. tritici‬، مقاومت، پاتوتیپ و نژاد.